سلامت روان در روزهای کرونایی
به گفته برخی از کارشناسان سلامت روان حتی عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی کرونا به دلیل نوعی واکنش روانی در مقابل اضطراب، ترس و نگرانی بیش از اندازه از این بیماری است که موجب می‌شود تا فرد با بی اهمیتی در کنار قواعد پیشگیری و بهداشتی عبور کرده و نسبت به این بیماری خود را بی تفاوت نشان دهد.
اختلالات شایع سلامت روان در دوره کرونا
به گفته مریم دادوندی متخصص روانشناسی و مشاوره چنانچه نگرانی‌های ناشی از کرونا در فرد مستعد اضطراب به شیوه‌ای صحیح کنترل نشود می‌تواند منجر به ایجاد «اختلال اضطراب فراگیر» شود. به عنوان مثال مشاهده می‌شود که برخی افراد از هر چیزی و هر کسی هراسان هستند و مدام محیط بیرون از خانه را آکنده از ویروس کرونا می‌بینند. این نگرانی باعث می‌شود فرد نسبت به هر رفتار و اشیای در محیط پیرامون خود نگاهی وسواس گونه داشته باشد که البته این موضوع موجب بروز اختلال و ناتوانی در انجام کارهای روزانه فرد می‌شود.
جمع گریزی به دلیل شیوع کرونا در این روزها افزایش چشمگیری داشته است. اگرچه مسئولان ذ‌ی‌ربط و پزشکان حفظ و رعایت پروتکل‌های بهداشتی را مورد تاکید قرار می‌دهند ولی شدت گرفتن اضطراب در گروهی از افراد جامعه موجب شده تا این افراد به دوری از جمع و عدم ورود به اجتماع پناه ببرند که البته این حالت نیز نوعی فرار از اضطراب محسوب می‌شود و در این‌صورت گاه برخی از آنها نیازمند مراجعه و گرفتن مشاوره تخصصی هستند.
دادوندی می‌گوید: «گاهی نگرانی‌ها مرتبط با واقعیتی است که می‌تواند خارج از اختیار فرد باشد و چنانکه به‌طور روزانه در اخبار و گزارشها مشاهده می‌شود در اکثر کشورهای دنیا شرایط به نحوی است که افراد با کرونا دست و پنجه نرم می کنند و افراد بطور روزانه در جریان اخبار اضطراب‌زای ابتلا و فوت دیگران قرار می‌گیرند.»
سلامت روان ایرانیان پیش از کرونا
وضعیت سلامت روان ایرانیان پیش از شیوع کرونا نیز چندان رضایت بخش نبود، علی اسدی معاون اجرایی دفتر سلامت روان وزارت بهداشت در مهرماه سال گذشته اظهار کرد:«در پیمایش ملی سال 90 که جمعیت هدف آن افراد ۱۵ تا ۶۴ ساله بودند، مشخص شد که ۲۳.۶ درصد افراد جامعه نیاز به دریافت خدمات سلامت روان دارند. این پیمایش از 5 یا 7 سال یکبار برگزار می‌شود.»
وی با بیان اینکه اختلالات اضطرابی گروه گسترده‌ای را در بر می‌گیرند، تصریح کرد: «شایع‌ترین اختلال روانی، اختلالات افسردگی است. از طرف دیگر، موضوع بسیار حائز اهمیت برای دست‌اندرکاران سلامت کشور، توجه به افرادی است که در این پیمایش فاقد اختلال و سالم شناسایی شده‌اند. ارائه خدمات کنترلی به این افراد می‌تواند به عدم افزایش آمار مبتلایان به اختلالات روانی کمک کند.» در همین حال علیرضا رئیسی معاون وزیر بهداشت نیز در دی‌ماه سال گذشته به ایرنا گفت: «اما به طور میانگین انتظار داریم بین ۱۸ تا ۲۲ درصد جمعیت هر منطقه دچار یکی از این اختلالات باشند. مراکز بهداشتی باید این افراد را بیابد و در شبکه بهداشتی آنان را تحت پوشش مراقبت های سلامت روان قرار دهند.».
در همان زمان سعید نمکی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در این رابطه هشدار داد و اظهار کرد: « یکی از عرصه‌هایی که به شدت دچار مشکل هستیم و من به عنوان وزیر بهداشت، اعلان خطر می‌کنم، بخش بهداشت روان جامعه است.»
در اواخر بهمن‌ماه سال گذشته که شیوع کرونا در ایران به صورت رسمی اعلام شد، گویی کاتالیزوری برای افزایش اختلالات روانی نیز به وجود آمد تا به نوع نگرانی‌ها در این رابطه بیشتر شود. این شرایط موجب شد تا نیاز به کلینیک‌ها، دفاتر مشاوره و روانشناسی بیش از گذشته محسوس شود. به همین دلیل، این مکان‌ها نسبت به سایر خدمات سلامت با ابلاغ پروتکل‌های بهداشتی بازگشایی شدند.
شایعه لغو پروانه دفاتر مشاوره و روشناسی غیردولتی
علی رغم اهمیت مداخلات سلامت روان در شرایط فعلی طی روزهای گذشته اخبار نگران کننده‌ای از تعطیلی و پلمپ برخی دفاتر خدمات مشاوره و روانشناسی به گوش رسید. این اخبار به ویژه در شبکه‌های فارسی زبان خارج از کشور بیشتر بازتاب بیشتری پیدا کرده بود و دلیل آن را روی آوردن این مراکز به انجام فعالیت‌های اجتماعی عنوان کرده بودند.
به گزارش خبرنگار سپید روز گذشته مجید رضازاده معاون توسعه، پیشگیری و درمان سازمان بهزیستی کشور در جمع خبرنگاران گفت: «این موضوع که سازمان بهزیستی به مراکز مشاوره فشار آورده را تکذیب می‌کنم؛ چرا‌که سازمان بهزیستی هیچ فشاری بر همکاران خود در مراکز مشاوره نداشته است و هیچ پروانه‌‌ای را باطل نکرده است.»
وی در رابطه با اخطار سازمان بهزستی به برخی مشاوران بخش خصوصی گفت: «سازمان بهزیستی هیچ فشاری بر همکاران خود در مراکز مشاوره نداشته است و هیچ پروانه‌‌ای را باطل نکرده است. حتی آموزش‌های لازم را به همکاران در بخش غیردولتی دادیم که بتوانند در مواردی که نیاز به مداخلات روانشناسی هست،خدماتی را ارائه کنند.»
معاون توسعه، پیشگیری و درمان سازمان بهزیستی کشور، ادامه داد: « بخش غیردولتی همکار و کمک‌کار سازمان بهزیستی است. مشاوران در بخش غیر دولتی مهارت‌های زندگی و مشاوره‌های لازم را ارائه می‌دهند.»
رضا زاده با بیان اینکه خط 1480 را برای مشاوره به خانواده‌ها فعال‌تر کرده‌ایم، گفت: « این خط به طور رایگان به خانواده‌ها در مواقعی که لازم دارند، مشاوره ارائه می‌کند تا بتوانند بهترین تصمیم را در مسائل و مشکلات خانوادگی خودشان بگیرند که مهمترین آن اقداماتی برای پیشگیری از خشونت و مشکلات خانوادگی است.»
وی تاکید کرد: «سازمان بهزیستی، سازمانی حمایتی است که مسئول سلامت اجتماعی در کشور است و خدمات روانی ـ اجتماعی به مردم ارائه می‌کند و از هیچ خدمتی دریغ نمی‌کند.بخش غیردولتی شریک ماست و سازمان بهزیستی هیچ فشاری روی بخش غیردولتی ندارد حتی به آنها کمک می‌کنیم و به افرادی که نمی توانند هزینه‌های مراکز مشاوره رابپردازند، یارانه می‌دهیم.»
معاون توسعه، پیشگیری و درمان سازمان بهزیستی یادآور شد: «اخیراً دستورالعمل مشاوره غیرحضوری در بخش غیردولتی ابلاغ شده تا بتوانیم این خدمات را گسترش دهیم. خط 1480 از ساعت 8 صبح تا 12 شب به صورت رایگان فعالیت می‌کند و خانواده‌ها می‌توانند از این خط مشاوره بگیرند.»
فعالیت 3 هزار مرکز مشاوره و روانشناسی غیر دولتی
وی افزود: « توصیه من به خانواده‌ها این است که قبل از تصمیم گیری در مورد مشکلات شان از اقدامات مشاوره‌ای استفاده کنند و اگر نیاز به مشاوره حضوری بود به 3 هزار مرکز مشاوره مجوز دار غیر دولتی مراجعه کنند و مشاوره بگیرند.»
رضازاده یادآور شد: «سازمان بهزیستی کشور به عنوان پیشرو در حوزه سلامت روان و ارائه مجوز خدمات روان شناختی با رویکرد استفاده حداکثری از ظرفیت و توان بخش غیردولتی همواره بر آن بوده است تا با حساسیت نسبت به مسائل و پدیده‌های اجتماعی برخوردی مبتنی بر علم و دانش و متناسب با شرایط روانی اجتماعی جامعه داشته و با هدف ارتقاء سلامت روان آحاد جامعه با بهره مندی از متخصصین روان شناسی و مشاوران در این مسیر گام بردارد.»
سامانه خودارزیابی وضعیت روانشناختی در بحران ویروس کرونا
با توجه به ماموریت‌های محوله به سازمان بهزیستی کشور در این شرایط بسیاری از افرد به ویژه اقشار آسیب‌پذیر انتظار خدمات حمایتی از این سازمان را دارند، در همین راستا با شیوع کرونا این سامانه خود ارزیابی وضعیت روانشناختی در بحران ویروس کرونا، به منظور غربالگری هوشمند افراد جامعه و پیشگیری از آسیب های روانی-اجتماعی ناشی از این بحران راه‌اندازی کرد.
در این راستا بهزاد وحیدنیا مدیر کل مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور در زمان راه‌اندازی این سامانه اعلام کرد:« سلامت روان، جزیی از مفهوم سلامت کامل است که در دوران شیوع ویروس کرونا باید توجه ویژه‌ای به آن داشت. در کنار پیامد های منفی که ویروس کرونا می تواند ایجاد کند؛ آسیب به سلامت روان افراد و به تبع آن کاهش بهزیستی روانی اجتماعی مردم عزیز، دور از ذهن نیست. به همین جهت ما متعقدیم می بایست از تمامی ظرفیت‌ها برای غربالگری و ارائه خدمات روانشناختی استفاده کرد.»
مدیر کل مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی بیان کرد:«در همین راستا دفتر مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور در قالب طرح محب (مشاوره و حمایت های روانی- اجتماعی در بلایای طبیعی و انسان ساخت) با تشکیل کارگروه علمی و فنی، تدوین محتوی و زیرساخت و فن آوری؛ سامانه خود ارزیابی وضعیت روانشناختی را طراحی کرد که در این فرآیند، خدمات بر اساس سطح بندی و سیستم ارجاع ارائه خواهد شد.»
وزارت بهداشت برای سلامت روان جامعه چه می‌کند
اهمیت سلامت روان در این شرایط در کشور که بسیاری از خانواده‌ها درگیر بیماری یا فوت یکی از اعضای خود به دلیل کرونا هستند به گونه‌ای است که می‌طلبد تمامی ارگان‌های نظام سلامت در کنار یکدیگر برای این موضوع چاره‌اندیشی کنند. از جمله این نهادها وزارت بهداشت است که تولیط نظام سلامت جامعه را بر عهده دارد.
احمد حاجبی، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، در آخرین نشست خبری خود با بیان اینکه پس از مطرح شدن همه‌گیری کرونا در کشور، افراد جامعه با اضطراب ناشی از کرونا مواجه شدند، گفت: «این موضوع به دلیل ناشناخته بودن بیماری بود و کودکان و نوجوانان با اضطراب روبه‌رو بودند. بنابراین، وزارت بهداشت از طریق مراقبت‌های بهداشتی اولیه خدمات و مشاوره‌هایی را در این باره ارائه داد.»
وی افزود: « واکنش‌هایی نظیر ترس و اضطراب طبیعی است و نباید به این واکنش‌ها برچسب بیمارگونه بزنیم. حوزه سلامت روان وزارت بهداشت از همان ابتدا تلاش کرد که در این راستا برنامه‌هایی را ارائه دهد و از آن روز روی چند حوزه کار کردیم. دو هزار روانشناس در نظام بهداشت مراقبت اولیه به کار گرفته شدند و از همان روزهای اولیه شیوع کرونا آموزش لازم را فراگرفتند و برای انتقال پیام‌ها در شبکه‌ها مجازی تلاش کردند. دومین خدمت حضور همکاران روانشناس در برنامه‌های استانی صدا و سیما بود. سومین مورد نیز راه‌اندازی بخش روانشناسی سامانه تلفنی ۴۰۳۰ بود و تاکنون به ۵۰۰ هزار تماس در حوزه روانشناسی در این سامانه پاسخ داده شده است و این موضوع به ما کمک کرد که خدمت را بهتر به جامعه ارائه کنیم.»
حاجبی یادآور شد: « خانواده‌هایی را داریم که بازماندگان فوتی‌های کرونایی هستند و از آنجایی که نتوانستند مراسم دفن و عزاداری را برگزار کنند، با سوگ بیمارگونه مواجه هستند، بدین جهت از یک ماه قبل بسته خدماتی مشاوره سوگ ارائه می‌شود. با این خانواده‌ها تماس می‌گیریم و پس از اخذ رضایت، خدمات مشاوره به آنها ارائه می‌شود.»
