تفاوت ایدئولوژی، اجازه همکاری ما با مراکز تولید واکسن دردنیا را نمیدهد
به گزارش سپید، به دنبال درخواست جمعی از پزشکان متخصص و کادر درمان کشور از رئیسجمهوری درباره تهیه واکسن کویید19 از شرکتهای بزرگ تولیدکننده در دنیا و لزوم مشارکت ایران در برنامههای مطالعاتی تولید واکسن، بنا داریم در سلسله گزارشهایی به این موضوع بپردازیم که آیا ضرورتی دارد که ایران مشارکتی در ساخت واکسن با شرکتهای بزرگ داشته باشد و اینکه توانایی ایران در تولید واکسن در چه سطحی است. ازاینرو با مسئولان سازمان غذا و دارو بهعنوان مسئول تامین دارو و واکسن کشور و متخصصین رشتههای متعدد به گفتوگو مینشینیم تا در این خصوص به جواب مشخص برسیم. در شماره قبلی روزنامه سپید به سراغ رئیس سازمان غذا و دارو رفتیم و نظرات او را در این خصوص جویا شدیم و در این شماره به گفتوگو با اکبر عبدالهیاصل، مدیرکل اسبق داروی سازمان غذا و دارو و عضو هیئتعلمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران نشستهایم که در ادامه متن این صحبت را میخوانید.
چیزی از همکاری با کشورهای ضعیف عاید ما نمیشود
عبدالهیاصل معتقد است: «به هر چیزی باید کلینگر و سیستمی نگاه کرد. در حوزه واکسن فارغ از مسائل اخیر، ایران جزو اولین کشورهایی است که در دنیا در حوزه واکسن کار کرده است؛ زیرا انستیتوپاستوری دارد که خدماتش قابل افتخار است و حتی در گذشته پاستور فرانسه میآمد و برخی سوشهایش را از ایران میگرفت.»
وی افزود: «بعدها نوآوری و خلاقیت این مرکز کم شد و بیشتر در بروکراسی دولتی گیر کرد و گاهی جای خود را با یک کارخانه داروسازی عوضی گرفت و بعضی اوقات هم جای خود را با دانشگاه عوض کرد و خلاصه اینکه از حالت مرکز علمی معتبر بودن خارج شد، ولی اینکه چرا روابط بینالملل خود را از دست داده و امروز مطرح میشود که چرا ما در مسائل علمی بینالمللی مشارکت نمیکنیم باید در بستر ایران به این موضوع نگاه کرد؛ زیرا ما در بستر خود ایدئولوژی خاصی داریم که این ایدئولوژی همپیمانان ما را در دنیا کسانی قرار میدهد که حداقل در حوزه واکسن از ما ضعیفتر هستند؛ یعنی همپیمانان ما در بحث واکسن و حتی تکنولوژی در حوزه بینالملل کشورهایی هستند که عمدتاً از آنها بالاتر هستیم. در نتیجه ما نمیتوانیم با خیلی از دانشگاهها و شرکتهای اروپایی و آمریکایی کار کنیم و عمدتاً باید به سراغ کشورهایی برویم که از ما ضعیفتر هستند و در نتیجه چیزی از این همکاری یاد نخواهیم گرفت.»
مدیرکل اسبق داروی سازمان غذا و دارو گفت: «ازآنجاییکه واکسنها در ایران بهویژه واکسنهایی که در همهگیریها استفاده میشود و بهصورت روتین جزو واکسیناسیونهای کشور قرار دارند، پشتیبانی مالی دولتها را دارند معمولاً تا تولید داخل نشوند به لیست حمایتی دولت اضافه نمیشوند. برای مثال واکسن پنتاوالان که در چند سال اخیر از آن استفاده میشود، و با اینکه سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده بود که از سال 2009 باید همه کشورها پنتاوالان را بزنند، عملاً دکتر گویا تا این اواخر مخالف حمایت دولتی آن بود و میگفت هر زمانی تولید کردیم بزنید و استدلالش این بود که تا زمانی که تولید داخل نداشته باشیم یک روز واکسن خواهد بود و روز دیگر ممکن است نداشته باشیم و با این کار ما در ریسک تداوم تولید قرار میگیریم.»
عبدالهیاصل افزود: «از آنجا که بازار واکسن سود ده نیست، استقبالی از تولید آن نمیشود. برای مثال فرض کنید واکسن سهگانه و یا واکسن MMR و یا واکسنهایی ازایندست اگر با تیراژی که برای جمعیت ایران است، بخواهد تولید شود بسیار کم سود خواهد بود و شرکتی که تکنولوژی ساخت واکسن را دارد و میتواند مولکول آنتیبادی تولید کرده و سه برابر قیمت تمام شده بفروشد، رغبتی برای تولید نخواهد داشت تا به تولید واکسن آن هم با 10 تا 15 درصد سود اقدام کند. به این اضافه کنید که اگر خریدار آن هم واکسن دولت باشد و پول آن را هم با تاخیر بسیار زیاد بدهد کسی سمت این تولید نخواهد رفت.»
وی گفت: «به خاطر دارم که از زمان دولتهای اصلاحات و احمدینژاد و حتی دولت روحانی همه وزرای بهداشت تلاش میکردند که واکسن در کشور تولید شود ولی چون تولید آن نفع اقتصادی نداشت منصرف میشدند. البته برخی واکسنهای جدید و گرانقیمت مانند روتاویروس که برای همهگیری هم نیست و شرکتها در حال کار بر روی تولید آنها هستند ارزش تولید دارد و باید سرمایهگذاری بر روی آن شود ولی در خصوص واکسنهایی که فیلد همهگیری دارند و وزارت بهداشت بخواهد آن را بخرد، تولید آنها خیلی اقتصادی نیست.»
عضو هیئتعلمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: «بنده در سال 89 که عضو هیئتمدیره بنیاد برکت بودم به این مرکز پیشنهاد کردم که بهعنوان یک مرکز که توان مالی و مدیریتی دارد باید در حوزههایی وارد شود که بخش خصوص به دلایل مالی نمیتواند و یا رغبتی برای ورود به آنها را ندارد، ولی متاسفانه زمانی که این مراکز حسابوکتاب کرد و دید که صرفه اقتصادی ندارد زودتر از بخش خصوصی پا پس کشید. درحالیکه بنیاد برکت ازجمله هلدینگهایی است که در مقایسه با مراکز دولتی دیگر همچون تیپیکو که نه توان مالی دارد و نه توان مدیریتی و نیروی انسانی، میتواند در سریعترین زمان نیروهای نخبه و مدیران خوب را جذب کند و به نظر بنده باید در حوزه تولید واکسن ورود کند، ولی ورود نمیکند و به سراغ بخشهایی میرود تا با بخش خصوصی رقابت کند.»
مدیرکل اسبق دارو در ادامه افزود: «در بخش تولید و مشارکت در ساخت واکسن کووید 19 باید قدری تفاوت قائل شد؛ زیرا این بحث وضعیت عجیب و غریبی دارد. امروز بزرگترین قراردادی که در این حوزه بسته شده بین شرکت سانوفی و آسترازنکا است که آن هم بیشتر در حد قراردادهای تبلیغاتی پرسروصدای بین شرکتهای چندملیتی بود تا فضای خاصی را ایجاد کنند.»
وی گفت: «ما در خصوص واکسن کووید 19 باید بتوانیم آنتیژن ویروس را برداریم و پس از جداسازی با روشی سریع تولید و بعد از تست ایمنی و اثربخشی وارد مرحله تولید شویم، ولی نکتهای که وجود دارد این است که امروز خود پلاسمادرمانی مخالف و موافقینی دارد و هنوز به بلوغ نرسیده است که بگوییم پلاسماتراپی درمان قطعی است و اگر این روش درمان نهایی بود میتوانستیم بگوییم که واکسن هم پیشگیری قطعی است؛ پس واکسن که امروز بحث مفصلی درباره آن میشود هنوز در حد تحقیقات است و ممکن است مقالهای منتشر شود که این تحقیق و روش درمان را رد کند. لذا مکانیسمی که در خصوص این ویروس میتوان در پیش گرفت آن است که چون شناخت کاملی از آن وجود ندارد؛ در حیطه تحقیقات مراکزی مانند پاستور برود و با چند مرکز علمی معتبر دنیا مقاله علمی ردوبدل کند، اما از این مسیر هم در کوتاهمدت واکسنی برای ما درنخواهد آمد.»
به روشهای جدید تولید واکسن مجهز نیستیم
وی اضافه کرد: «حال اگر به داخل برگردیم میبینیم که ما نه توان مالی تولید واکسن را داریم و نه اینکه سیستمهای تولید ما به روشهای جدید تولید مجهز است. ازاینرو بنده معتقدم هنوز در خصوص کووید 19 پیشگیری واکسنی برای ما خیلی زود است و حداقل تا یک سال دیگر امیدی به این بخش نباید داشته باشیم.»
عضو هیئتعلمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سوال که آیا باید در طرحهای بزرگ تولید واکسن در دنیا که به موفقیتهای خوب هم رسیدهاند مشارکت کنیم؟ گفت: «ما بدمان نمیآید این اتفاق بیفتد، ولی در این خصوص پاسخ همان است که ابتدا گفتیم و آن اینکه تفاوت ایدئولوژی ما با این مراکز اجازه همکاری ما را نمیدهد. برای مثال اگر امروز بخواهیم در طرح شرکتهایی مانند آکسفورد مشارکت کنیم به دلیل اینکه امکان استفاده از کتابهای این مراکز را نداریم، نمیتوانیم بنشینیم و با آنها واکسن تولید کنیم.»
وی افزود: «بگذارید جواب را با یک مثال توضیح دهم. در برههای از بحران کرونا ما در منطقه بیشترین تولید ماسک را داشتیم و زمانی که بحث پیشگیری با ماسک داغ شد اعلام کردیم که داخل اجل بر خارج است و اجازه ندادیم مازاد تولید به کشورهای نیازمند صادر شود و در خصوص داروها هم همینطور. در حلی که ما میتوانستیم داروی مانند آزیترومایسین را تولید و صادر کنیم، اما صادرات آن را ممنوع کردیم؛ بنابراین طبیعی است که کشورهایی که شرکتهای بزرگ تولیدکننده دارو و واکسن هستند محدودیتهایی را برای صادرات آن به سایر کشورها قائل شوند و بگویند هر کشوری پول بیشتری بدهد در اولویت خواهد بود؛ زیرا سیستمهای آنها سرمایهداری است و اولویت با کسانی است که پول بیشتری بدهند. ازاینرو چارهای جز سرمایهگذاری دولت بر روی کالاهای استراتژیک مثل واکسن نداریم و بخش دولتی بهجای اینکه رقیب بخش خصوصی شود باید در این بخش هزینه کند.»
مدیرکل دارو در ادامه به دارو اشاره کرد و گفت: «حتی اسفندماه کار بزرگی در زمینه خرید رمدسیویر و فاویپیراویر در شرف وقوع بود که با دخالتهای دولتی ناقص ماند. به خاطر دارم که دو کمپانی ایرانی اعلام کردند با شرکت چینی در این خصوص مذاکره کرده و (این شرکت مجموعهای است که دائماً محصولات گیلیاد را کپی میکند و چون آنها بحث WTO را دارند نمیتوانند محصولات پتنت را کپی کرده و به ما بدهند و محصولات غیررسمی به دست ما میرسد) و شرکت چینی این قول را داده که ماده اولیه دارو را به شرکت ایرانی بدهد. این شرکت همان شرکتی بود که مقداری از داروی تولید شده را تحویل هیات امنای ارزی داده بود و در ایران مصرف شد؛ اما در آن برهه همکاری لازم با این شرکت نشد و ما امروز بعد از گذشت 5 ماه شاهد هستیم که همین محصول قرار است در داخل تولید شود درحالیکه میتوانست در آن برهه تولید شود، ولی متاسفانه آنقدر سیستم نظارتی را ترساندند که جرات نکرد دارو را تولید کند و امروز بعد از اینکه رونمایی از دارو صورت گرفت تازه میخواهند دارو را در لیست تکنسخهای بگذارند تا از این طریق وارد شود و حتی شاهد هستیم که تکنسخهای دارو هم از کشور تولیدکننده که هند است به اروپا میرود و بعد از تایید وارد ایران میشود درحالیکه ما میتوانستیم از همان نخستین روزهای شروع بحران دارو را از هند و چین وارد کنیم. غیر از این هم ما میتوانستیم ماده اولیه را از همان ابتدا وارد کنیم و چندین شرکت داخلی توان تولید داروی نهایی را در داخل داشتند. لذا زمانی که شرکتهای خصوصی را میترسانیم و موضوع را امنیتی میکنیم دیگر تمایلی برای همکاری ندارند و اعلام میکنند که نمیخواهند اقدام کنند.» وی گفت: «بنابراین حرف اصلی ما این است که ما بجای اینکه هزینه زیادی بری واردات دارو از امریکا و سایر کشورها بکنیم باید این اعتماد را به شرکتهای داخلی داشته باشیم تا از مسیرهایی که دارند و میتوانند دارو را با هزینه کمتر و در کوتاهترین زمان وارد و حتی در داخل کشور تولید کنیم.»
بهجای تمرکز بر روی واکسن به سراغ پیشگیری برویم
عبدالهیاصل در جواب این سوال که آیا خرید واکسن از خارج منافاتی با تولید این محصول در داخل دارد؟ گفت: «بگذارید شفاف بگویم ما باید ببینیم که در حال حاضر کجا هستیم. برای مثال در صنعت دارو و واکسن و محصولاتی ازایندست هزینه تحقیق و توسعه یک شرکت بزرگ داروسازی مانند مرک به اندازه یک سال و نیم کل بازار دارو و واکسن و مکملهای کشور ما است؛ زیرا امروز حدود 7 تا 8 میلیارد دلار هزینه تحقیق و توسعه هر یک از 23 شرکت بزرگ داروسازی دنیا است، درحالیکه بازار ما با احتساب همه جوانب آن و به قیمت فروش دارو به مصرفکننده 5 میلیارد دلار گردش مالی دارد؛ ازاینرو ما در رقابت با این شرکتها توان مالی پایینی داریم و نمیتوانیم خود را با آنها مقایسه کنیم.»
وی افزود: «آنچه ما امروز به اسم R&D داریم مقداری از آن بحث فرمولاسیون و کپی کردن است و ما باید اجازه بدهیم تا صنعت همین روند را بهدرستی انجام دهد. باید قبول کنیم که ما نمیتوانیم به این شرکتها برسیم و اگر بنا بر رقابت باشد تنها در یک فیلد خاص میتوانیم با آنها رقابت کنیم. برای مثال امروز ما در بخش بایوتک توانستیم مقداری از محصولات بایوسیمیلار را تولید کنیم و در حال حاضر2 یا 3 شرکت دانش تولید این محصولات را دارند، ولی این شرکتها هم به دلایلی تحت فشار قرار گرفتهاند و تحقیقات آنها رشد نمیکند، اما اگر بگوییم که میخواهیم همه داروهای خود را در داخل مولکول سنتز کنیم در حد شعار است. ازاینرو پیشنهاد ما این است که هر جا که بتوانیم ماده اولیه را بخریم این کار را بکنیم و دارو را تولید کنیم و این مسیر را برای تولیدکنندگان باز کنیم تا دارو را با کمترین هزینه در داخل تولید کنند.»
وی در جواب این سوال که به نظر شما واکسن کرونای تولید داخل چه زمانی وارد بازار خواهد شد؟ اظهار داشت: «خوشبختانه ما در کمترین زمان به دانش مورد نیاز برای تولید محصول دست پیدا میکنیم و همانطور که وزیر بهداشت هم اعلام کردهاند ممکن است واکسن در آزمایشگاهی ساخته شود، اما برای اینکه این واکسن صنعتی شود و 80 میلیون ایرانی بتوانند از آن استفاده کنند باید گفت که ما توان ساخت صنعتی آن را نخواهم داشت. کما اینکه امروز ما بسیاری از داروهای بایولوژیک را در حد آزمایشگاهی تولید میکنیم ولی مابقی دارو را بهصورت وارداتی به کشور میآوریم و در داخل مصرف میکنیم.»
عبدالهیاصل افزود: «بنابراین از آنجا که پول واکسن را باید دولت بدهد و واکسنی که دولت میتواند بهواسطه واردات 10 دلار برای آن هزینه کند اگر بخواهد در داخل تولید کند باید دو برابر آن را هزینه کند. پس اگر دولت حاضر است این مبلغ را هزینه کند حرفی نیست. ضمن اینکه ابتدا باید توان صنعتی تولید این مقدار واکسن در داخل ایجاد شود و اگر ما بخواهیم در مورد کووید واکسیناسیون کنیم و حتی بخواهیم نصف جمعیت کشور را هم تحت پوشش قرار دهیم 40 میلیون دوز واکسن مورد نیاز است درحالیکه دولت حتی برای واردات واکسن آنفلوانزا که 3 تا 4 میلیون دوز در سال است هزینه و مشکلاتی زیادی را متحمل میشود.»
وی تصریح کرد: «لذا حرف اصلی ما این است که بهجای تمرکز بر روی مباحثی مانند تولید واکسن به سراغ بحث پیشگیری برویم زیرا نتایج بهتری خواهیم گرفت. امروز کشورهایی مانند سوئیس، فنلاند و ژاپن علیرغم اینکه واکسنی هم برای بیماری تولید نشده است، آمارهای بسیار خوب در کنترل بیماری دارند و ما هم میتوانیم با استفاده از محصولات حفاظتی و اصلاح رفتارهای اجتماعی به این سمت برویم چراکه این روش همان راندمانی را دارد که با واکسن میخواهیم به آن برسیم.»
وی در پایان در پاسخ به این پرسش که شما با این نظر موافق هستید که تنها را درمان کووید 19 دستیابی به واکسن است؟ گفت: «مقالاتی که در این خصوص وجود دارد موافق و مخالف زیادی دارد و اگر ایمنیزایی پلاسما رد شود واکسن هم از نظر من بلندمدت نخواهد بود و مثل واکسن آنفلوانزا ایمنی کوتاهمدتی را ایجاد خواهد کرد و باید هر سال واکسیناسیون ادامه داشته باشد.»