ایـران تنها کشور تولیدکننده واکسن‌های انسانی در خاورمیانه است
به گزارش سپید، زهرایی در تشریح سابقه آغاز واکسیناسیون در کشور اظهار داشت: «ورود واکسن و واکسیناسیون در کشور ما سابقه طولانی دارد و بعد از کشف واکسن آبله در سال 1796 میلادی توسط ادوارد جنر؛ بر اساس مستندات تاریخی و در سال 1820 میلادی در کشور ما هم برای واکسینه کردن سربازان در منطقه قفقاز استفاده شده است. همچنین بعد از آن هم در دوران امیرکبیر فرمان مایه‌کوبی همگانی برای مقابله با آبله در ایران داده شده است.»
آغاز تولید واکسن در ایران از یک قرن پیش
وی با بیان اینکه 100 سال قبل تولید واکسن در کشور توسط موسسه رازی و انستیتوپاستور ایران آغاز شد، افزود: «بعد از تولید واکسن‌های دامی و انسانی برنامه‌های واکسیناسیونی در کشور شکل گرفت و برای اولین بار واکسن سرخک در ایران چهار سال بعد از اینکه واکسن این بیماری در دنیا عرضه شد، در سال 1346 و در شهر تهران بر روی تعدادی از کودکان استفاده شد و به این ترتیب برنامه‌های واکسیناسیون در کشور شکل گرفت و به‌تدریج گسترش یافت.»
زهرایی اضافه کرد: «با شروع برنامه EPI یا توسعه ایمن‌سازی سازمان جهانی بهداشت در خصوص واکسیناسیون از سال 1974 میلادی، کشور ما هم با 10 سال تاخیر و در سال 1363 به این برنامه پیوست.» وی افزود: «هدف این برنامه آن بود که واکسن‌ها را برای کودکان و همه گروه‌های هدف با کیفیت مناسب تامین کند و اطمینان پیدا کند که هیچ کودکی از دسترسی به واکسن مناسب محروم نمانده است.»
رئیس اداره بیماری‌های قابل‌پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت ادامه داد: «خوشبختانه برنامه توسعه ایمن‌سازی به دلیل حمایت دولت‌ها و نیز فرهنگ‌سازی درست به‌سرعت در کشور پیشرفت کرد و ما توانستیم 6 تا 7 سال بعد از آغاز برنامه به پوشش 95 درصدی واکسیناسیون برسیم و از سال 1370 به بعد پوشش واکسیناسیون در کشور همه‌ساله بالای 95 درصد بود و در سطح دنیا در ردیف کشورهای با بهترین پوشش واکسن قرار گرفتیم.»
وی در تشریح ماحصل گسترش پوشش واکسیناسیون در کشور گفت: «یکی از دستاوردهای این طرح ریشه‌کنی فلج اطفال در کشور بود. این بیماری سال‌ها به‌عنوان یک بیماری شایع در کشور مطرح بود و علاوه بر اینکه تعدادی از مبتلایان آن فوت می‌شدند، عده‌ای نیز دچار نقص عضو از ناحیه پا و دست می‌شدند و در بسیاری از سال‌ها بیش از هزار مورد فلج باقی‌مانده از این بیماری داشتیم، اما بعد از اجرای این طرح آخرین مورد بیماری فلج اطفال در کشور که به دلیل سرایت بیماری از کشورهای افغانستان و پاکستان رخ داده بود، مربوط به آذرماه سال 1379 بود و از آن سال تا به امروز که نزدیک به 20 سال است به دلیل پوشش بالای واکسیناسیون در کشور بیماری فلج اطفال در ایران ریشه‌کن شده است.»
زهرایی افزود: «البته این روند در همه این سال‌ها ادامه دارد و شبکه بهداشت بعد از بررسی و رصد وضعیت کشور، اطلاعات را به سازمان جهانی بهداشت گزارش می‌دهد و این سازمان هم همه‌ساله ایران را در فهرست کشورهای عاری از فلج اطفال قرار می‌دهد، اما آنچه این موفقیت را مهم جلوه می‌دهد آن است که ما در همسایگی کشورهایی هستیم که بیشترین میزان ابتلا به این بیماری را در دنیا دارند و هنوز نتوانسته‌اند در این خصوص موفقیت بزرگی داشته باشند.»
رئیس اداره بیماری‌های قابل‌پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت اضافه کرد: «در مورد بیماری هپاتیت هم وضع به همین منوال بود و واکسن بیماری هپاتیت B که فرم مزمن بیماری است، از سال 1372 به برنامه واکسیناسیون کشوری و توسعه ایمن‌سازی اضافه شد. قبل از اینکه این واکسن به برنامه اضافه شود شیوع این بیماری در کشور نزدیک به 4 درصد بود و از هر 100 نوزاد متولد شده در کشور 4 نفر مبتلا به فرم مزمن هپاتیت B بودند، ولی خوشبختانه با اجرای برنامه توسعه ایمنی و واکسیناسیون نوع مزمن بیماری در کودکان به کمتر از یک‌دهم درصد و در همه سنین به کمتر از یک درصد رسید؛ یا در خصوص بیماری سرخک که کشور ما در سال گذشته جزو کشورهایی بود که موفق به دریافت تاییدیه حذف سرخک و سرخجه در منطقه مدیترانه شرقی شد؛ بنابراین همه این موارد نشانگر آن است که با واکسن می‌توان موفقیت‌های بزرگی را رقم زد.»
ورود دو واکسن جدید به برنامه واکسیناسون کشوری
وی در ادامه به تشریح تعداد واکسن‌های تزریق شده در شبکه بهداشت کشور پرداخت و گفت: «واکسن‌ها برای اینکه اثربخشی لازم را داشته باشند باید در سنین مختلف تزریق شوند ازاین‌رو برنامه‌های واکسیناسیون در همه کشورها جدول زمانی معینی دارد و برخی واکسن‌ها با تزریق یک‌نوبته ایمنی را حاصل می‌کنند و برخی دیگر نیاز به تکرار دارند.
برای مثال واکسن بیماری سل که ب ث ژ نام دارد باید در یک نوبت تزریق شود ولی واکسن بیماری سرخک بایستی دو بار و آن هم در سن بالای یک سال باید تزریق شود. یا واکسن خوراکی فلج اطفال که در 6 نوبت به کودکان داده می‌شود؛ بنابراین واکسیناسیون برحسب نوع واکسن، بیماری و سنین افراد متفاوت است.»
زهرایی ادامه داد: «در حال حاضر کودکان از بدو تولد در برابر بیماری‌های فلج اطفال، هپاتیت B، دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، عفونت میکروبی هموفیلوس آنفلوانزا، سرخک، سرخجه و اوریون ایمن می‌شوند. البته برخی واکسن‌های خاص مانند واکسن آبله‌مرغان، هاری و مننژیت نیز برای بعضی از گرو‌های کودکان تزریق می‌شود.»
رئیس اداره بیماری‌های قابل‌پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت در ادامه گفت: «خوشبختانه در آبان ماه سال 93 واکسن هموفیلوس آنفلوانزا هم به برنامه واکسیناسیون کشوری اضافه شد و این در قالب واکسن 5 ظرفیتی که همان واکسن پنتاوالان (شامل واکسن‌های سیاه‌سرفه، دیفتری، کزاز، هپاتیت ب، و هموفیلوس آنفلوانزا) بود، اجرایی شد.»
وی اظهار داشت: «علیرغم اینکه کمیت و کیفیت پوشش واکسیناسیون در کشور در وضعیت مطلوبی قرار دارد، اما تنوع واکسن‌های موجود باید افزایش یابد؛ بنابراین برای ورود واکسن‌های پنوموکوک و روتاویروس برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده و تامین اعتبار آن نیز توسط مجلس تصویب شده است. همچنین فرآیند انتقال تکنولوژی و تولید داخل این واکسن‌ها نیز توسط انستیتوپاستور در حال انجام است.»
زهرایی با اشاره به اینکه همه واکسن‌های ده‌گانه موجود در برنامه واکسیناسیون کشوری به‌صورت رایگان تزریق می‌شود، افزود: «البته این برنامه‌ها در همه جای دنیا به‌صورت رایگان اجرا می‌شود، منتها این واکسن‌ها در کشور ما برای همه افرادی که در مرزهای جغرافیایی ایران زندگی می‌کنند به‌صورت رایگان تزریق می‌شوند و امروز اتباع کشورهای افغانستان، پاکستان و عراق که در کشور ما زندگی می‌کنند نیز این واکسن‌ها را به‌صورت رایگان دریافت می‌کنند.»
رئیس اداره بیماری‌های قابل‌پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت اضافه کرد: «برنامه واکسیناسیون کشوری و شبکه خدمات بهداشتی و درمانی از سال 1363 در کشور شکل گرفت و برنامه توسعه ایمن‌سازی که بعد از این برنامه اجرا شد بر اساس عدالت بود؛ بنابراین همه این برنامه برای کسی که در تهران بود و یا در دورترین نقاط کشور زندگی می‌کرد به‌صورت یکسان اجرا شد و امروز برنامه واکسیناسیون و نوع واکسن‌ها در همه جا یکسان است.»
زهرایی در تشریح وضعیت تولید واکسن در کشور گفت: «تولید واکسن فرآیند پیچیده‌ای است و بسیاری از کشورها وارد حیطه تولید واکسن نشده‌اند. خوشبختانه امروز در منطقه خاورمیانه تنها کشوری که توانایی تولید واکسن‌های انسانی را دارد ایران است و در بین کشورهای اسلامی ایران و اندونزی توانایی تولید این نوع واکسن‌ها را دارند.»
وی افزود: «البته بخش عمده واکسن‌های مورد استفاده در برنامه ایمن‌سازی تولید داخلی است و تنها بخشی کوچکی از آنها از محل واردات تامین می‌شود. برای مثال واکسن‌های مانند هاری، آنفلوانزا و مننژیت واکسن‌های وارداتی هستند.»
رئیس اداره بیماری‌های قابل‌پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت در پاسخ به این سوال که امروز تنها تولیدکننده واکسن در کشور بخش دولتی است یا نه گفت: «انستیتوپاستور و موسسه رازی از یک قرن پیش در این حوزه فعال بوده‌اند و گام‌های بزرگی در این حوزه برداشته‌اند، اما خوشبختانه در سال‌های اخیر تولیداتی هم از سوی بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه عرضه شده‌اند که جای افتخار دارد. برای مثال واکسن پنج‌گانه که از سال 93 وارد برنامه کشوری شده توسط بخش خصوصی تولید می‌شود.»
هزینه 60 میلیون یورویی برنامه ایمن‌سازی با واکسن در سال
زهرایی در تشریح هزینه‌های برنامه ایمن‌سازی و واکسیناسیون کشوری گفت: «واکسن و واکسیناسیون هزینه‌های مختلفی دارد و بخشی از این هزینه‌ها مربوط به تولید واکسن است و بخشی دیگر مربوط به هزینه تجهیزات حمل‌ونقل و نگهداری واکسن‌ها. همچنین بخش دیگری از هزینه‌ها مربوط به تزریق واکسن‌ها می‌شود؛ بنابراین هزینه کلانی برای این منظور صرف می‌شود. البته به دلیل اینکه واکسیناسیون در برنامه‌های شبکه بهداشت ادغام شده است، هزینه اختصاصی برای تزریق و نیروی انسانی صرف نمی‌شود، اما برای تولید انواع واکسن‌هایی که در شبکه‌ها به‌صورت رایگان توزیع می‌شود مبلغی نزدیک به 60 میلیون یورو در سال هزینه می‌شود.»
وی در پاسخ به این سوال که آیا ایران در حوزه تولید واکسن کرونا اقداماتی را انجام داده است، گفت: «همزمان با سایر کشورهای دنیا ایران هم با داشتن توان و تکنولوژی تولید واکسن اقداماتی را در دست انجام دارد و محققان ما هم در حال کار بر روی پروژه‌های تولید هستند که امیدواریم نتیجه‌بخش باشد، اما تا زمانی که واکسن تولید شده مراحل بالینی خود را طی کند زمان زیادی نیاز خواهد بود و حتی بعد از این مرحله ممکن است اعلام شود که واکسن تولید شده اثربخشی کافی را نداشته است. ازاین‌رو باید منتظر ماند و دید که نتایج تحقیقات چه زمانی قابل ارائه خواهد بود.»
زهرایی در واکنش به عدم مراجعه والدین برای تزریق واکسن کودکان بعد از شیوع کرونا، اظهار داشت: «با شیوع بیماری کرونا بسیاری از عادات مردم تغییر کرد و توصیه‌ها برای در خانه ماندن موجب عدم مراجعه مردم به خارج از خانه شد و مردم جز برای انجام امور ضروری از منزل خارج نشدند و همین موجب شد تا برای دریافت واکسن هم مراجعه‌ای نداشته باشند، اما باید توجه داشت که زمانی که گفته می‌شود جز برای انجام امور ضروری نباید از منزل خارج شویم نباید فراموش کنیم که واکسن کودکان هم یکی از کارهای ضروری است و به‌هیچ‌وجه نباید دچار وقفه شود و در کشور نیز این خدمت به‌هیچ‌وجه تعطیل نشده است.»
رئیس اداره بیماری‌های قابل‌پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت در پایان اعلام کرد: «متاسفانه نزدیک به 4 تا 5 درصد افت پوشش واکسن را در ایام کرونا تجربه کرده‌ایم و از 99 درصد به 94 درصد رسیده‌ایم و این افت پوشش می‌تواند لطمه جدی به کشور وارد کند چراکه ما سال‌های طولانی جزو کشورهای پیشتاز بوده‌ایم.»
