دگزامتازون در پیشگیری از کرونا موثر نیست
به گزارش سپید، پژوهشگران دانشگاه آکسفورد لندن روز سه‌شنبه هفته گذشته خبر اثربخشی دگزامتازون را اعلام کردند و نتایج کامل پژوهش آنان قرار است اواخر ماه جاری میلادی منتشر شود، اما سرویس سلامت همگانی انگلیس (NHS)استفاده از این دارو را برای معالجه بیماران مبتلا به کروناویروس مجاز اعلام کرده است.
نتیجه پژوهش محققان انگلیسی نشان می‌دهد که استفاده از داروی دگزامتازون تا یک‌سوم آمار مرگ‌ومیر در میان بیماران بدحال مبتلا به ویروس جدید کرونا را کاهش داده است. به گفته این محققان این دارو بر روی ۲۱۰۴ بیمار که در هر روز ۶ میلی‌گرم از ماده دگزامتازون به آنها داده می‌شد، آزمایش شد و نتیجه آن با ۴۳۲۱ بیماری که این دارو را دریافت نکرده بودند، مقایسه گردید و نتایج پژوهش نشان داد که پس از ۲۸ روز استفاده از دگزامتازون، آمار مرگ‌ومیر در میان بیمارانی که به دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) احتیاج داشتند، ۳۵ درصد کاهش یافته است.
همچنین تجویز این دارو آمار مرگ‌ومیر در میان بیمارانی را که به تنفس با ماسک اکسیژن نیاز پیدا کرده بودند را ۲۰ درصد کاهش داد و در مقابل استفاده از دگزامتازون به آن دسته از بیماران مبتلا که بدحال نبودند، کمکی نکرده است.
محققان تخمین می‌زنند که استفاده از دگزامتازون می‌تواند از هر 8 بیمار مبتلا به کووید-19 که با دستگاه تنفس مصنوعی نفس می‌کشند، جان یک نفر را نجات دهد. به گفته آنها این دارو احتمالاً از هر ۲۵ بیماری که با ماسک اکسیژن نفس می‌کشد نیز جان یک نفر را نجات خواهد داد. البته در حال حاضر این دارو فقط برای افراد بزرگسال توصیه شده و برای زنان باردار یا مادران شیرده مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
پس از این رسانه‌ای شدن نتایج پژوهش محققان دانشگاه آکسفورد، سازمان جهانی بهداشت هم به تاثیر دگزامتازون بر بیماران کرونا واکنش نشان داد و اعلام کرد: «قصد دارد به‌منظور انعکاس نتایج یک کارآزمایی بالینی که نشان داد یک داروی استروئیدی ارزان‌قیمت معمولی می‌تواند به نجات جان بیماران وخیم کرونایی کمک کند، دستورالعمل‌های خود را برای درمان مبتلایان حاد این بیماری تغییر دهد.»
مایک رایان، مدیر اقدامات اورژانسی سازمان جهانی بهداشت در یک کنفرانس خبری گفت: «داروی دگزامتازون دارای اثرات درمانی بر روی بیماران است و لازم است تا استفاده از این دارو با نظارت دقیق پزشک صورت گیرد تا به میزان مورد نیاز از این دارو به بیمار تزریق شود.» وی این کشف را یک گام بلند در راستای درمان کرونا دانست و درعین‌حال تاکید کرد: «نیاز به بررسی تمامی نشانه‌ها و عوامل مختلف برای استفاده از این دارو وجود دارد.»
تدروس آدهانوم، مدیرکل سازمان جهانی بهداشت هم از نتایج اولیه حاکی از تاثیر مثبت داروی دگزامتازون در نجات جان آن دسته از افراد مبتلا به بیماری کووید-۱۹ که در شرایط بحرانی هستند، ابراز خرسندی کرد و گفت: «این اولین درمان اثبات شده‌ای است که مرگ‌ومیر در بیماران مبتلا کرونا که برای تنفس به اکسیژن نیاز دارند را کاهش داده است.»
مکانیسم اثربخشی و عوارض جانبی دارو
داروی دگزامتازون نوعی استروئید است که عملکرد هورمون‌های ضدالتهاب را تقلید می‌کند. از آنجا که بدن انسان به‌طور طبیعی این هورمون‌ها را می‌سازد، این دارو کارآیی سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهد.
از آنجا که در مبتلایان به کووید-۱۹ هم خود ویروس و هم واکنش بدن برای مقابله با آن باعث التهاب می‌شود، لذا در برخی موارد سیستم ایمنی بدن بیش از اندازه فعال شده و همین واکنش می‌تواند به مرگ بیمار منجر شود؛ به عبارت دیگر واکنشی که طبیعت برای حمله به عوامل عفونت‌زا طراحی کرده، خود به سلول‌های بدن بیمار حمله و آنها را نابود می‌کند، اما داروی دگزامتازون موجب تخفیف این واکنش می‌شود.
اما از آنجا که این دارو ضدالتهاب شدید است و بیش‌فعالی دستگاه ایمنی بدن را کاهش می‌دهد، پزشکان استفاده از آن را در موارد غیرحاد و در مراحل اولیه بیماری نادرست و حتی خطرناک می‌دانند؛ زیرا این کار در ابتدای بیماری ممکن است مانع کارکرد درست دستگاه ایمنی بدن در برابر ویروس تازه‌وارد شود. سازمان جهانی بهداشت نیز از استفاده زودهنگام از استروئیدها در طول درمان کووید-۱۹ هشدار داده است زیرا اینگونه داروها می‌توانند مانع از مقاومت بدن در برابر بیماری شوند.
کشف جدیدی نیست
با همه جنجال رسانه‌ای درباره اثرگذاری داروی دگزامتازون بر درمان بیماران مبتلا به کووید-19، اما این اتفاق کشف جدیدی نیست؛ زیرا به گفته رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی در بیماران هایپوکسی از دیرباز مرسوم بوده است.
داوود پیام‌طبرسی در گفت‌وگو با سپید با بیان اینکه این دارو از ابتدای شیوع بحران کرونا در کشور مورد استفاده قرار گرفته است، گفت: «از همان روزهای نخست دگزامتازون در بخش مراقبت‌های ویژه مورد استفاده بوده و حتی دوزهای بالاتری از آنچه در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته، در ایران تجویز شده است.»
وی با تاکید بر اینکه این تحقیق، روش علمی جدیدی نیست، افزود: «دوزی که در بیماران انگلیسی استفاده شده 6 میلی گرم در روز بوده و بعید است که این مقدار در بیمارانی که نارسایی اکسیژن دارند، معجزه کرده باشد و احساس می‌شود که این تحقیق از لحاظ علمی ایراد داشته باشد.»
طبرسی اضافه کرد: «در حال حاضر موثر بودن داروی دگزامتازون بیشتر یک اعلام رسانه‌ای است و مقاله‌ای در این خصوص چاپ نشده است. البته به طور کلی داروی دگزامتازون برای مبتلایان به کرونا که دچار التهاب شدیدی شده باشند، موثر است.»
رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری در ادامه گفت: «دگزامتازون در پیشگیری از کرونا موثر نیست و در بیماران مبتلا به کرونا با علائم خفیف می‌تواند وضعیت را بدتر کند؛ بنابراین این دارو به دلیل کاهش التهاب فقط برای بیمارانی که دچار نارسایی تنفسی شده و در وضعیت شدیدی قرار دارند، مفید است و این موضوع مسئله جدیدی نیست.»
طبرسی با هشدار در خصوص مصرف خودسرانه دارو تاکید کرد: «امروز بیشتر بیماران کرونایی دارای علائم خفیف هستند و احتمالاً با مصرف این دارو وضعیت آنها بدتر شود، چراکه دگزامتازون در پیشگیری از کرونا موثر نیست.»
معاون آموزشی بیمارستان مسیح دانشوری تصریح کرد: «بر اساس گایدلاین مصرف داروهای حاوی کورتون مانند دگزامتازون جز پروتکل‌های بخش ICU است و نباید دارو در موارد عادی تجویز و یا به‌صورت خودسرانه مصرف شود.»
زشکان مراقب باشد
مسعود مردانی، عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا نیز در گفت‌وگو با سپید، گفت: «داروی دگزامتازون بعد از انتشار خبر تحقیقات دانشگاه آکسفورد در خصوص اثربخشی این دارو بر روی بیماران مبتلا به کووید-19 بر سر زبان‌ها افتاد.»
وی افزود: «در این تحقیق دارو بر روی بیمارانی که در بخش مراقبت‌های ویژه نیاز به اکسیژن داشتند و یا به علت نارسایی تنفسی زیر دستگاه تنفس مصنوعی بودند، استفاده شده است. بر اساس اطلاعات این تحقیق این بیماران مقدار 6 میلی‌گرم در روز از دارو را به مدت محدود دریافت کردند و بعد مشاهده شد که مرگ‌ومیز این بیماران نسبت به گروه کنترل و در بیمارانی که زیر دستگاه تنفس مصنوعی بودند 20 درصد و آنهایی که زیر دستگاه تنفس مصنوعی نبودند 30 درصد کاهش یافته است.»
وی در ادامه با اشاره به برداشت نادرست از نتایج این تحقیق اظهار داشت: «متاسفانه مردم ما در انجام اقدامات خارق‌العاده نابغه هستند زیرا بعد از انتشار این خبر بلافاصله تمام دگزامتازون‌های موجود در داروخانه‌های شهر به فروش رفت و امروز در داروخانه‌ها با کمبود دگزامتازون مواجه هستیم چراکه عده‌ای تصور کردند که اگر این دارو را تزریق کنند دیگر کرونا نمی‌گیرند و از آن به عنوان داروی پیشگیری از بیماری استفاده کردند.»
مردانی با تاکید بر اینکه دگزامتازون هیچ تاثیری در پیشگیری از ابتلا به کرونا ندارد، افزود: «استفاده از این دارو در موارد غیرضرور حتی سیستم ایمنی بدن فرد را هم ضعیف کرده و استعداد ابتلا به عفونت‌های ویروسی را افزایش می‌دهد.»
متخصص بیماری‌های عفونی ادامه داد: «دومین اتفاقی که بعد از این خبر افتاد این بود که همه بیماران بستری فکر کردند که باید دگرامتازون دریافت کنند. در صورتی که این دارو یک داروی کمکی برای رفع نارسایی تنفسی و این چیز جدیدی هم نیست و فقط دوز کم آن برای بیماران بستری در ICU که در شرایط شدید ابتلا به بیماری هستند و توسط متخصص مربوطه مصرف می‌شود.»
مردانی گفت: «بر اساس مصوبه کمیته علمی پیشگیری از کرونا، تزریق دگزامتازون به علت افزایش مرگ‌ومیر ممنوع است و در گذشته نیز بسیاری از پزشکان متخصص کم تجربه، این دارو را برای افرادی که مبتلا به آنفلوآنزا بودند، تجویز و تزریق می‌کردند که باعث مرگ آنها می‌ش؛ بنابراین افرادی که این دارو را تزریق می‌کنند بدانند که این امر باعث نارسایی تنفسی شده و مرگ‌ومیر را افزایش می‌دهد.»
مردانی در ادامه با هشدار به پزشکان درباره تجویز این دارو گفت: «هیچ پزشک عمومی و حتی متخصص حق ندارد برای بیمار سرپایی کرونا دگزامتازون تجویز کند؛ زیرا در بیماران کرونایی اگر از ابتدا این دارو تجویز شود ایمنی ذاتی فرد بیمار تضعیف می‌شود و این موجب می‌گردد تا استعداد ابتلا به عفونت‌های فرصت‌طلب در فرد بالا برود و احتمال مرگ فرد وجود داشته باشد.»
وی افزود: «حتی اگر تجویز این دارو ضرورت داشته باشد، این اقدام فقط توسط فوق‌تخصص‌هایی که در ICU هستند، تجویز می‌شود. پس منظور این مقاله استفاده از دگزامتازون توسط مردم عادی و حتی پزشک عمومی و متخصصانی که در بخش‌هایی غیر آی سی یو حضور دارند، نیست.»
مردانی تاکید کرد: «در نتیجه اگر در نسخه‌های مطب‌ها این دارو نوشته شده، صحیح نیست و حتی برای بیماران سرپایی هم تجویز نمی‌شود و اگر کسی برای پیشگیری از ابتلا به کرونا از این دارو استفاده کند، احتمال ابتلا به ویروس کرونا را در خود بالا می‌برد.»
عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا ادامه داد: «افرادی که این دارو را تزریق می‌کنند باید بدانند این امر باعث نارسایی تنفسی می‌شود و مرگ‌ومیر را افزایش می‌دهد؛ زیرا دگزامتازون فعالیت سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهد و به همین دلیل به پزشکان تاکید شده است این دارو را برای بیماران مبتلا به کرونا تجویز نکنند. البته اگر پزشک متخصص خواست دگزامتازون را برای بیمار تجویز کند، باید دلایل علمی را برای ارائه دهد.»
مردانی افزود: «البته اگر تجویز دارو در مراحل اولیه بیماری باشد و فرد در نتیجه این تجویز از دنیا برود، پرونده به نظام پزشکی ارجاع می‌شود و پزشکی که این اقدام را کرده باید دیه پرداخت کند.»
وی در پایان تاکید کرد: «به همه پزشکان توصیه می‌کنیم تا در تجویز این دارو برای بیماران کرونایی نهایت دقت را داشته باشند؛ زیرا این دارو باید در بخش‌های ICU و برای بیمارانی که دچار نارسایی تنفسی هستند توسط متخصص عفونی یا متخصصین ICU و یا متخصصین ریه تجویز شود.»
البته این نخستین بار نیست که دارویی برای کووید- ۱۹ که تاکنون جان نزدیک به ۴۵۰ هزار نفر در سراسر جهان را گرفته، پیشنهاد می‌شود. برخی دانشمندان چینی و فرانسوی نیز پیش از این از اثربخشی هیدروکسی‌کلروکین (داروی مالاریا) در درمان کووید- ۱۹ گفته بودند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا نیز پیش از این در یک اظهارنظر جنجالی در توییتر نوشت که برای در امان ماندن از کرونا، هیدروکسی‌کلروکین مصرف می‌کند.
جالب اینکه پژوهشگرانی که درباره اثربخشی دگزامتازون در آکسفورد به نتیجه رسیده‌اند، همان دانشمندانی هستند که ثابت کردند هیدروکسی‌کلروکین برای کرونا موثر نیست.
