روزنامه سپید | اخبار 10 | 15 دی 1394 | لینک خبر:
sepidonline.ir/d9488
همسر نیکوس کازانتزاکیس، نویسنده بزرگ یونانی و خالق شاهکارهایی ادبی همچون «زوربای یونانی» و «آخرین وسوسه مسیح» می‌گوید: «من در هیچ‌کجای دنیا ندیده‌ام، مزار شاعر بزرگی زیارتگاه مردم باشد. شاید شما تنها ملتی باشید که با شاعرانتان چنین ارتباط معنوی عمیقی دارید و چنان ارجی برایشان قایلید.» این جمله را داریوش شایگان هنگامی که همسر کازانتزاکیس به شیراز سفر کرده بود، از او می‌شنود. به گفته خود شایگان همین حرف ایده اولیه نوشتن «پنج اقلیم حضور» را در ذهن او به وجود می‌آورد. پنج اقلیم حضور بحثی پیرامون شاعرانگی روحیه ایرانی است که در آن به بررسی آثار پنج شاعر بزرگ فارسی‌زبان یعنی فردوسی، خیام، مولوی، سعدی و حافظ می‌پردازد. اگر در میان جهانیان زبان آلمانی را زبان تفکر، فرانسوی را زبان رمان و اسپانیایی را زبان دعا و نیایش می‌دانند بدون شک یکی از جدی‌ترین گزینه‌ها برای زبان شعر، زبان فارسی است. با وجود فصاحت و شیوایی زبان عربی حتی همین زبان در مقابل ایهام و دوپهلو بودن زبان فارسی کم می‌آورد و همین دوپهلو بودن معانی کلمات آن را به یکی از مناسب‌ترین زبان‌ها برای بیان شعری بدل می‌کند که والا‌ترین مثال آن را می‌توان در حافظ، قله قله‌های شعر فارسی دید.
به نظر نویسنده کتاب، هر ایرانی با اتصال به حافظه جمعی خود هرگاه روحیه حماسی و فرا‌تر رفتن از مرگ به او دست می‌دهد -شاید بدون آن‌که خودش بداند- به آرک‌تایپ یا همان کهن‌الگوی فردوسی خود رجوع کرده است. روحیه غنیمت‌شمردن دم و در لحظه‌بودن را از کهن‌الگوی خیامی خود به ارث برده است. لحظات شور و از خود بی‌خودشدگی عارفانه را بی‌آن‌که بداند از مولوی دریافت کرده، زندگی اجتماعی و تعالیم آداب معاشرت را از سعدی و در نهایت پایی در زمین و فکری در آسمان خود را میراث‌دار حافظ است.
به ادعای نویسنده در کمتر فرهنگی می‌توان دید که آخرین استدلال در هنگام بحث، ارائه ضرب‌المثل یا بیتی از شاعران باشد. حتی در جهان‌بینی و تفکر استدلالی نیز در لحظه آخر تفکر خود را به بیت یا ضرب المثلی از شاعران بزرگ تزئین می‌کنیم و شاید با این کار، مهر تاییدی از حافظه جمعی پوشیده در ناخودآگاه خودمان دریافت می‌کنیم.
شایگان درباره نگارش این کتابش گفته است: «شالوده این مقالات، بر اساس زاویه دید من نسبت به خصلت شاعرانگی ایرانیان پی‌ریزی شده است، بر محور این پرسش است که ارج و منزلت ایرانیان در قبال بزرگان ادبشان حاصل چه برداشتی است؟ پیوند و ارتباط درونی این مردم با شاعران بزرگشان از چه سنخ است که چنین به اعماق سرشت‌شان رسوخ کرده و سایه‌ای سنگین بر کل جهان‌بینی آنان افکنده است؟ ایرانیان مقهور و محسور نبوغ گرانمایه شاعرانشان، دمی از حضور فعال آنان غافل نمی‌مانند، حضوری که نشانه‌هایش را در گوشه گوشه زندگی هر ایرانی و در زوایای مختلف روحی او می‌توان یافت...»
پنج اقلیم حضور
نویسنده: داریوش شایگان
ناشر: فرهنگ معاصر
قیمت: ۱۲هزار تومان
هادی عیار
