روزنامه سپید | اخبار 7 | 22 آذر 1399 | لینک خبر:
sepidonline.ir/d76314
کارشناسان می‌گویند توسعه آموزش مجازی در دانشگاه‌های علوم پزشکی همچنان‌باچالش‌ها و موانع متعددی مواجه است
امین جلالوند
در دوران کرونا، شیوه تدریس به دانشجویان علوم پزشکی نیز دستخوش تغییر شده است. برخی کلاس‌ها غیرحضوری شده است و برخی دروس عملی نیز تا حد امکان با تعداد دانشجویان کمتر در یک کلاس برگزار می‌شود. در این بین، وزارت بهداشت هم درخصوص نحوع کارآموزی و کارورزی دانشجویان علوم پزشکی، ابلاغیه‌ای صادر کرده است تا رویه آموزشی همه دانشگاه‌ها به یک شکل واحد باشد.
معاونت آموزشی وزارت بهداشت در ابلاغیه‌ای خطاب به دانشگاه‌های علوم پزشکی درباره نحوه کارورزی و کارآموزی دانشجویان علوم پزشکی توضیح داده است. در این ابلاغیه آمده است که با توجه به ادامه شیوع بیماری کووید ۱۹ و لزوم تعیین تکلیف آموزش دانشجویان علوم پزشکی و با توجه به مصوبه ستاد ملی مدیریت کرونا در خصوص تداوم فعالیت‌های آموزشی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در نیمسال تحصیلی جاری، دانشگاه‌ها با توجه به وضعیت کلی استان و شهرستان محل استقرار دانشگاه باید اقدامات آموزشی با رعایت کلیه پروتکل‌های بهداشتی و دستورالعمل‌های معاونت بهداشتی وزارت بهداشت، هماهنگ باشد.
در این راستا، کارآموزی پزشکی عمومی باید بدون تعطیلی و با رعایت برخی شروط ادامه پیدا کند. یکی از این شروط این است که حضور داوطلبانه و اختیاری کارآموز در بخش‌ها باید با ارائه درخواست کتبی دانشجو به دانشکده باشد. همچنین در صورتی که دانشجو، سه چهارم دوره هر بخش را بر طبق کوریکولوم‌های آموزشی گذرانده باشد، مشروط به عدم غیبت بیش از حد مجاز (بیش از یک هفدهم ساعت حضور در بخش)، آموزش گذرانده شده، قابل قبول خواهد بود. در صورتی که طول دوره حضور در یک بخش کمتر از سه چهارم باشد، دانشجو موظف به گذراندن مجدد دوره است. همچنین گذراندن دروس تئوری بالینی به صورت حضوری و یا مجازی و شرکت در آزمون نیز الزامی است.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت، دانشجویانی که به دلیل نگرانی از شیوع بیماری کووید ۱۹ تمایلی به ادامه دوره کارآموزی بالینی ندارند، با ارائه درخواست کتبی به دانشکده مبنی بر مرخصی تحصیلی می‌توانند از مرخصی تحصیلی بدون احتساب در سنوات استفاده کنند. از دانشجویان شهریه‌پرداز نیز نباید بابت مدت مرخصی، شهریه ثابت اخذ شود. همچنین در صورت حذف کلی نیمسال تحصیلی به درخواست دانشجو، شهریه پرداخت شده محفوظ مانده و جهت نیمسال آینده محاسبه می‌شود. از سوی دیگر، کارورزی پزشکی عمومی نیز تحت هیچ شرایطی نباید تعطیل باشد. در شرایط قرمز، حضور کارورزان به صورت کشیک تعطیلات و بر حسب نیاز حداکثر به صورت کشیک و پست کشیک و در شرایط غیر قرمز به صورت روتین و آموزش تلفیقی (مجازی و حضوری) خواهد بود. در صورت الزام و نیاز شدید حضور فراتر از کشیک کارورز در ایام قرمز، دانشکده‌ها می‌توانند از حضور دانشجویان کارورز داوطلب به صورت کامل استفاده کنند.
کارورزانی که در این مواقع، حضور داوطلبانه داشته باشند، با تایید دانشگاه مربوطه به انتخاب خود می‌توانند از یکی از امتیازات کاهش طول دوره طرح معادل روزهای حضور داوطلبانه، نمرات ارزشیابی بالاتر به لحاظ مسئولیت‌پذیری حرفه‌ای و رفتار اخلاق مدار پزشکی بر اساس تصمیم گروه آموزشی مربوطه، دریافت کمک هزینه کارورزی تا حداکثر دو برابر میزان پرداختی در صورت نیاز، با تصویب هیات امنا و یا هیات رئیسه دانشگاه برای ایام حضور داوطلبانه و تقدیرنامه کتبی از ریاست دانشکده برخوردار شوند. همچنین حضور کارآموزان و کارورزان در بخش‌های اجباری آنان نظیر بخش‌های عفونی و داخلی و سایر بخش‌هایی که بیماران مبتلا به کرونا در آن بستری می‌شوند، با رعایت اصول ایمنی و بهداشتی ابلاغی الزامی است. در سایر بخش‌ها نیز حضور مطابق معمول خواهد بود و دانشگاه‌ها صرفا می‌توانند از خدمات کارورزان داوطلب در بخش‌های کرونایی استفاده کنند. همچنین لازم است برنامه آموزشی گروه‌های بالینی مانند گزارش صبحگاهی و ژورنال کلاب و امثال آن ترجیحا به صورت مجازی و آنلاین برگزار شود.
برای دانشجویان دندانپزشکی بالینی نیز که تمایلی به گذراندن ادامه دوره کارآموزی (نیمسال‌های شش تا ۱۰) به صورت حضوری ندارند، با ارائه درخواست کتبی به دانشکده مبنی بر مرخصی تحصیلی، مرخصی آنان جزو سنوات تحصیلی محسوب نمی‌شود. از دانشجویان شهریه‌پرداز نیز باید بابت مدت مرخصی تحصیلی، شهریه ثابت اخذ نشود. در صورت حذف کلی نیمسال تحصیلی به درخواست دانشجو، شهریه پرداخت شده محفوظ مانده و جهت نیمسال آینده محاسبه شود.
همچنین کارورزان دوره دکتری دندانپزشکی (نیمسال‌های ۱۱ و ۱۲) در شرایط قرمز باید به صورت کشیک حضور داشته باشند. دستیاران دوره‌های تخصصی دندانپزشکی نیز مشمول تعطیلی در شرایط قرمز کرونا در دانشگاه‌ها نیستند، ولی بر اساس شرایط هر دانشکده و با در نظر گرفتن تعداد بیماران مراجعه کننده و تصمیم شورای آموزشی دانشکده باید در دانشکده حضور یابند.
در صورت الزام و نیاز به حضور فراتر از معمول نیز فعالیت دستیاران و کشیک کارورزان دندانپزشکی در ایام قرمز، دانشکده‌ها می‌توانند از حضور کارورزان یا دستیاران داوطلب با ارائه مشوق‌هایی شبیه کارورزان پزشکی استفاده کنند.
همچنین شیوه مدیریت کارآموزی و کارورزی سایر رشته‌ها مانند پرستاری، مامایی و اتاق عمل و رشته‌های توانبخشی مشابه دانشجویان پزشکی است و دوره‌های کارآموزی باید بنا به تقاضای آنها باشد. برای دوره دکتری تخصصی و ارشد نیز روش ادامه آموزش همانند ترم گذشته خواهد بود.
پیش‌شرط‌ها و الزامات آموزش مجازی در حوزه علوم پزشکی
برخی کارشناسان آموزشی معتقدند که آموزش مجازی در دانشگاه‌های علوم پزشکی به پیش‌شرط‌ها و الزامات متعددی نیاز دارد که برخی از این شروط همچنان محقق نشده است.
مهدی موسوی زاده، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز به چالش‌های پیش‌روی آموزش مجازی علوم پزشکی در دوران کرونا اشاره می‌کند و به سپید می‌گوید: «یکی از عمده مولفه‌های توسعه آموزش مجازی، بحث فرهنگ‌سازی است، اما متاسفانه در کشور ما فرهنگ‌سازی مناسبی درخصوص آموزش مجازی صورت نگرفته است. با این حساب اگر بخواهیم با توجه به ایام کرونا، همه دروس علوم پزشکی را به شکل مجازی برگزار کنیم، این اتفاق قطعا موثر نخواهد بود. این کار می‌تواند نقایص و کاستی‌های جدی به وجود بیاورد. در بسیاری از رشته‌های علوم پزشکی، وزن مباحث بالینی بیشتر است. در این رشته‌ها نمی‌توان مباحث بالینی را به شکل مجازی آموزش داد و در این رشته‌ها باید آموزش به شکل عملی باشد. البته شاید بشود برخی مباحث تئوریک آموزش‌های بالینی مثل برگزاری ژورنال کلاب به شکل تئوری برگزار شود، اما بخش اعظم آموزش‌های بالینی شامل معاینه بیمار، مشاوره و ارزیابی بیمار را نمی‌توان به شکل مجازی برگزار کرد. البته شاید بتوان به هر طریقی که شده این آموزش‌ها را هم به شکل مجازی برگزار کرد، اما کارایی چندانی نخواهد داشت.» او با اشاره به مقایسه ایران و کشورهای توسعه یافته در حوزه آموزش مجازی علوم پزشکی، یادآور می‌شود: «در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، فرهنگ استفاده از آموزش مجازی نهادینه شده است، اما در کشور ما فاصله زیادی تا نهادینه شدن این فرهنگ داریم. همچنین زیرساخت‌ها و امکانات کشورهای توسعه یافته برای توسعه آموزش مجازی، بسیار بالاتر از ایران است. شاید بتوان گفت سخت‌ترین قسمت کار برای آموزش مجازی علوم پزشکی در ایران، ضعیف بودن بسترهای اینترنت است. سرعت پایین اینترنت در ایران، کیفیت آموزش مجازی در رشته‌های علوم پزشکی را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد.»
موسوی زاده خاطرنشان می‌کند: «در نظر بگیرید که اگر بخواهیم یک وبینار در حوزه علوم پزشکی برگزار کنیم و یا بخشی از آموزش‌های پزشکی را به شکل مجازی ارائه دهیم، با قطع و وصل‌های مکرر مواجه خواهیم شد. پایین بودن کیفیت انتقال اطلاعات در بستر اینترنت ایران، موجب خستگی و بی‌حوصلگی استاد و دانشجو می‌شود. در این شرایط، انتقال مفاهیم بسیار دشوار خواهد شد. وقتی انتقال مفاهیم در بستر اینترنت به شکل مکرر قطع و وصل شود، کم کم رشته کلام از دست استاد یا سخنران خارج می‌شود. اینها مشکلات جدی در حوزه آموزش مجازی علوم پزشکی است که تا وقتی این مشکلات حل نشود، نمی‌توان کیفیت آموزش مجازی در رشته‌های علوم پزشکی را تضمین کرد.» او هشدار می‌دهد: «اگر با توجه به شرایط کرونا، قرار باشد که آموزش مجازی علوم پزشکی به شکل طولانی مدت ادامه پیدا کند، قطعا با افت کیفیت آموزش پزشکی مواجه خواهیم شد. بخصوص این افت کیفیت آموزشی در رشته‌هایی بیشتر خواهد بود که مبنای آنها بر اساس مباحث بالینی شکل گرفته است.»
تهدید و فرصت‌های آموزش مجازی علوم پزشکی در دوران کرونا
وزارت بهداشت در طول چند ترم تحصیلی اخیر، تلاش کرده است که آموزش تلفیقی شامل آموزش مجازی و حضوری را به دانشجویان علوم پزشکی ارائه دهد. برخی مسئولان این وزارتخانه معتقدند آموزش مجازی در دوران کرونا، هم فرصت است و هم تهدید.
علی اکبر حق دوست، معاون آموزشی وزارت بهداشت نیز با اشاره به چالش‌ها و فرصت‌های آموزش مجازی در علوم پزشکی، یادآور می‌شود: «باید بتوانیم با افزایش سواد رسانه‌ای و توانمندی، چالش در محضر استاد بودن را در آموزش مجازی برطرف کنیم. البته آموزش از راه دور و آموزش مجازی موضوع جدیدی نیست. اگر از گذشته به حال نگاه کنیم می‌بینیم که مفهوم آموزش از راه دور و آموزش‌های غیر مستقیم فراگیران و آموزش دهندگان سابقه طولانی دارد. آموزش مجازی و غیرمستقیم در علوم پزشکی هم سابقه طولانی دارند. حتی مجلاتی در دنیا هستند که مطالب را به صورت خودآموز تهیه می‌کردند که دانشجویان پزشکی مفاهیم را عمیق یاد بگیرند.»
او یادآور می‌شود: «با آمدن کامپیوتر و فناوری اطلاعات، سرعت و امکانات آموزش مجازی افزایش پیدا کرده است. امکاناتی که موجب می‌شود استاد بتواند با سرعت با دانشجو ارتباط برقرار کند. فراگیران با هم شبکه‌سازی کنند و تعامل آموزشی فراهم شود. آموزش‌های چند لایه ایجاد شود و همه این امکانات به ما کمک می‌کند که آموزش موثرتر باشد. تجهیزات نوین آموزش مجازی هم قدرت زیادی ایجاد کرده است تا حدی که می‌توانیم آموزش مجازی را به عنوان آموزش مکمل و جایگزین قرار بدهیم. همانطور که آموزش حساس خلبانی با شبیه‌ساز می‌تواند یک خلبان را برای تمام شرایط پیش‌بینی نشده آموزش دهد تا بدون اینکه برای خودش و دیگران خطرآفرین باشد آموزش لازم را ببیند، آموزش علوم پزشکی نیز همین‌طور است. می‌توان با ابزار شبیه سازی جراحی‌های پیشرفته را به دانشجو آموزش داد تا پیش از جراحی واقعی همه انواع آن را تمرین کند.» او تاکید می‌کند: «موضوع دیگری که در آموزش مجازی اهمیت دارد این است که آموزش مجازی و مهارت‌یابی در فضای مجازی با تکنولوژی گسترده‌تر شد و سرعت آموزش هم بسیار افزایش پیدا کرده، اما سوال این است که آیا سرعت تکنولوژی با سرعت تغییرات فرهنگی ما هم هماهنگ بوده است یا خیر. به نظر می‌رسد سواد استفاده از ابزارها در ما نسبت به سواد تکنولوژی عقب‌تر است. زمانی که این نقص را می‌بینیم طبیعی است که وقتی ابزارهای آموزشی پیچیده‌تر شوند، فراگیر و آموزش دهنده هم ناتوان‌تر می‌شوند و باید با یادگیری بیشتر این نقص را برطرف کنند.»
او دوران کرونا را یک کاتالیزور و سرعت‌دهنده خوب برای استفاده از ابزارهای جدید تکنولوژی آموزشی می‌داند و می‌گوید: «بسیاری از اساتید که تصور نمی‌شد بتوانند از تکنولوژی استفاده کنند در دوران کرونا توانمندی خود را افزایش دادند. در یکی از جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از اساتید گفت باید جلسه را ترک کنم و به کلاس مجازی برسم. می‌گفت اصلا فکر نمی‌کردم که تا آخر دوران کاری خودم که کمی باقی مانده با این شیوه آموزش دهم و اکنون می‌بینم که چقدر فرصت خوبی را از دست داده‌ام.»
معاون آموزشی وزارت بهداشت خاطرنشان می‌کند: «باید در سطح کشور فرهنگ استفاده از ابزارهای آموزشی را اصلاح کنیم و توانمندسازی واقعی اساتید و دانشجویان را در آموزش مجازی انجام دهیم. دانشجو باید احساس کند که در محضر استاد است. آموزش مجازی و آموزش‌های از راه دور نمی‌توانند این خلاء را پر کنند، اما با استفاده درست از برخی ابزارهای تکنولوژی به شرطی که همه جوانب رعایت شود می‌توان به درجاتی این خلاء را مرتفع کرد. اگر ارتباط استاد و دانشجو کاملا برنامه‌ریزی شده صورت گیرد، حتی با یک ابزار ساده مانند تلفن نیز می‌توان احساس دور بودن و غریب بودن را از فراگیر گرفت و تا حدودی منش علمی را با شیوه آموزش مجازی ایجاد کرد.»
با توجه به اینکه به نظر می‌رسد بحران کرونا به این زودی‌ها تمام نشود، انتظار می‌رود که آموزش مجازی در دانشگاه‌های علوم پزشکی در ترم‌های تحصیلی آینده هم ادامه داشته باشد. به همین دلیل، ضرورت دارد که برای ترم‌های تحصیلی آینده، موانع آموزش مجازی برداشته شود تا کیفیت آموزش پزشکی در دوران کرونا، افت نکند.
