مهارکننده‌های پمپ پروتون و آنتاگونیست‌های‌گیرنده هیستامین2، از جمله پرمصرف‌ترین کنترل‌کننده‌های اسید معده هستند و در عین حال در شمار پرعارضه‌ترین داروهای موجود در بازارهای دارویی جهان نیز درنظر گرفته می‌شوند. با افزایش شیوع بیماری‌های گوارشی، به تعداد بیمارانی که برای سال‌هااز بلوک‌کننده‌های اسید معده استفاده می‌کنند، افزوده می‌شود. هر چند که نتایج مطالعات مصرف کوتاه‌مدت آنها در اختیار سازمان غذا و داروی آمریکا قرار دارد، اطلاعات محدودی در مورد عوارض مصرف درازمدت آنها در دست است، اما نگرانی‌های موجود در مورد ارتباط مصرف طولانی‌مدت مهارکننده‌های پمپ پروتون و آنتاگونیست‌های‌گیرنده هیستامین2 و شکستگی‌ها، به خصوص در زنان یائسه روز‌به‌روز شدت می‌گیرد. 

       بلوک‌کننده‌های اسیدمعده، نظیر مهارکننده‌های پمپ پروتون و آنتاگونیست‌های‌گیرنده هیستامین2، به صورت نسخه‌ای و غیرنسخه‌ای برای درمان انواع مختلف بیماری‌های گوارشی مانند زخم‌های دئودنوم، ازوفاژیت اریزیو رفلاکس گاستروازوفاژیال، سوزش سردل، آلودگی به هلیکوباکتر پیلوری و بیماری‌های ترشح اضافه بر حد اسیدمعده نظیر نشانگان زولینگر-الیستون مورد استفاده‌اند. مهار‌کننده‌های پمپ پروتون، به‌طور معمول برای دوره درمانی 4 تا 8 هفته ای(گاه 12 تا 16 هفته) نسخه می‌شوند. دوره تکمیلی درمان نگهدارنده ممکن است در بیماران با بیماری‌های ترشح اضافه بر حد اسید معده تجویز شوند. بیشتر مطالعاتی که برای اخذ تاییدیه برای اندیکاسیون‌های مصرف طولانی‌مدت این گروه داروها به سازمان غذا و داروی آمریکا ارائه شده‌اند، بر اثربخشی آنها متمرکز بوده‌‌اند اما جمعیت‌های تحت مطالعه برای نتیجه‌گیری در مورد ایمنی طولانی‌مدت این گروه داروها کافی نیست.

دستورالعمل تجویز مهارکننده‌های پمپ پروتون
      در جدیدترین دستورالعمل کالج آمریکایی بیماری‌های گوارشی، تجویز مهارکننده‌های پمپ پروتون برای دوره آغازین 8 هفته‌ای با هدف بهبود علائم زخم‌های گوارشی توصیه شده است. به علاوه دستورالعمل‌ها، توصیه کرده‌‌اند که درمان نگهدارنده با مهارکننده‌های پمپ پروتون، در بیماران با عوارض رفلاکس گاستروازوفاژیال، شامل زخم‌های مری یا مری بارت، و نیز در بیمارانی که بعد از قطع دارو باز هم علائم بیماری را دارند، توصیه ‌شود.

      دستورالعمل‌ها اشاره کرده‌‌اند که درمان طولانی‌مدت با مهارکننده‌های پمپ پروتون، باید با حداقل دوز موثر انجام شود و نیز درمان‌های دوره‌ای را می‌توان برای این بیماران درنظر گرفت. به‌طور آلترناتیو، آنتاگونیست‌های‌گیرنده هیستامین2، می‌توانند برای کنترل علائم طول کشیده سوزش سر دل در بیماران بدون عارضه موثر باشند.

      درمان طولانی‌مدت با مهارکننده‌های پمپ پروتون، به ویژه در مورد بیمارانی که به علت مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی یا آسپیرین دچار زخم‌های گوارشی شده‌‌اند و ناچار به ادامه مصرف داروهای خود هستند توصیه می‌شود. اندیکاسیون سازمان غذا و داروی آمریکا برای پیشگیری و درمان زخم‌های ناشی از ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی معمولا برای مدت 8 تا 12 هفته است. هر چند که درمان نگهدارنده نیز اغلب لازم می‌شود.

باز هم نگرانی در مورد ایمنی
      مصرف طولانی‌مدت مهارکننده‌های پمپ پروتون ممکن است خطر شکستگی‌های استخوانی، به ویژه شکستگی‌های ناحیه لگن را افزایش دهد. سازمان غذا و داروی آمریکا، اطلاعات موجود در برگه اطلاعات دارویی اشکال نسخه‌ای و غیرنسخه‌ای این گروه دارویی را بازنگری کرده و درج هشدار مربوط به خطر احتمالی شکستگی‌های ناحیه لگن، مچ و ستون مهره‌ها را در برگه اطلاعات دارویی آنها الزامی دانسته است. در واقع، طی سال‌های اخیر سازمان غذا و داروی آمریکا بارها هشدارهای مربوط به خطر شکستگی ناشی از مصرف این گروه دارویی را بازنگری و تکمیل کرده است. سایر خطرات ناشی از مصرف این گروه دارویی در جمعیت عادی که باید مورد توجه متخصصان باشند، عبارتند از پنومونی، اختلالات الکترولیتی و مواد معدنی، عفونت‌های کلستریدیوم دیفیسیل و افزایش خطر انفارکتوس میوکارد. با وجود نگرانی‌های فراوان در مورد مصرف طولانی‌مدت این گروه‌های دارویی، هنوز هم انواع ژنریک و غیرنسخه‌ای مهارکننده‌های پمپ پروتون و آنتاگونیست‌های‌گیرنده هیستامین2 به وفور در بازارهای جهانی عرضه می‌شوند و بازدارنده‌های اسیدمعده در زمره 10 داروی پرمصرف دنیا هستند.

طول‌مدت مصرف ملاک است
      مطالعات طولانی‌مدت متعددی(بیش از یکسال) برای بررسی اثربخشی مهارکننده‌های پمپ پروتون، به‌خصوص آنهایی که برای درمان افزایش ترشح بیش از حد اسید مورد، تایید سازمان غذا و داروی آمریکا هستند، وجود دارند، اما جمعیت تحت مطالعه آنها به ندرت برای بررسی و نتیجه‌گیری در مورد عوارض این داروها کافی است. مهارکننده‌های پمپ پروتون متعددی برای تجویز در بیماری‌های خاص برای مدت نامشخص(درمان نگهدارنده) مورد تایید هستند، اما متاآنالیزها به بررسی‌های گذشته‌نگر بسنده کرده‌اند. در مطالعه‌ای اخیرا ارتباط تجویز مهارکننده‌های پمپ پروتون و میزان خطر انفارکتوس قلبی در جمعیت عمومی بررسی شده است. نویسنده و محقق این مطالعه، مکررا تاکید کرده که اگر مطالعات فارماکوویژیلانس در دسترس بود تا استفاده طولانی‌مدت لانزوپرازول زیرنظر گرفته شود، می‌توانستیم ببینیم که از سال 2000 میلادی به بعد دریافت لانزوپرازول با افزایش خطر انفارکتوس میوکارد مرتبط بوده است. مطالعات دیگر نیز ارتباط معناداری را میان مصرف مهارکننده‌های پمپ پروتون و افزایش خطر مرگ و میر در بیماران بالای 65 سال را نشان داده‌اند.

شکستگی و مهار اسید
     بی‌تردید باید تا حد امکان از شکستگی‌ها، به‌خصوص شکستگی‌های ناحیه لگن، در گروه سالمندان پیشگیری کرد. زیرا مرگ و میر و افت عملکرد متعاقب شکستگی‌های لگن در سالمندان با مرگ و میر ارتباط مستقیم دارد، آمارها نشان داده‌‌اند که طی 180 روز پس از شکستگی، تا 36درصد خطر مرگ و میر در این گروه سنی مطرح است. تا سال 2012 میلادی، بیشترین شواهد برای مرتبط دانستن مصرف طولانی‌مدت مهارکننده‌های پمپ پروتون و شکستگی، مبتنی بر یک متاآنالیز چاپ شده در سال2006 میلادی بود که در آن خطر شکستگی لگن در افرادی که بیش از یک سال به مصرف مهارکننده‌های پمپ پروتون ادامه داده‌‌اند بیشتر نشان داده شد. با افزایش دوره درمان یا دوز مصرف مهارکننده پمپ پروتون، خطر شکستگی افزایش می‌یابد. همچنین در این مطالعه، مصرف آنتاگونیست‌های ‌گیرنده هیستامین2، با افزایش خطر شکستگی‌های لگن مرتبط دانسته شد(البته به درجات به مراتب کمتر).

      نکته ناگفته آن است که مصرف بسیاری از داروها نظیر آنتی‌سایکوتیک‌ها، آنتی‌پارکینسون‌ها و داروهای ضدصرع همگی با افزایش خطر شکستگی‌های لگن همراه است. در مورد برخی از این داروها، حتی خطر به مراتب بیشتر و جدی‌تر است. یک متاآنالیز جدید به بررسی 11 مطالعه مشاهده‌ای در مورد استفاده از داروهای مهارکننده اسید و خطر شکستگی پرداخت و دریافت که افزایش خطر شکستگی لگن و نیز شکستگی سایر استخوان‌ها به دنبال مصرف طولانی‌مدت مهارکننده‌های پمپ پروتون مطرح است، اما این خطر به دنبال مصرف طولانی‌مدت آنتاگونیست‌های‌گیرنده هیستامین2 مشاهده نشد. بزرگ‌ترین مطالعه آینده‌نگر برای ارزیابی ارتباط میان مصرف مهارکننده‌های پمپ پروتون و خطر شکستگی لگن در ارتباط با رژیم غذایی و نوع عادات زندگی بوده است. شرکت کنندگان در مطالعه 79899 زن یائسه بودند که در میان آنها 893 مورد شکستگی لگن ثبت شد. هر چند که در این مطالعه دوز مصرفی مهارکننده پمپ پروتون متغیر گرفته نشده بود، طول‌مدت مصرف این گروه داروها(بالای 6 تا 8 هفته) معیار بود. همچنین، گروه داروهای آنتاگونیست‌گیرنده هیستامین2 نیز در این مطالعه بررسی شد. هر دو گروه داروهای مهارکننده پمپ پروتون و آنتاگونیست‌های‌گیرنده هیستامین2، به میزان قابل توجهی با افزایش خطر شکستگی‌های لگن مرتبط بودند. البته طول دوره مصرف کمتر از 2 سال، افزایش معناداری در خطر شکستگی ایجاد نکرد. در دستورالعمل اخیر کالج بیماری‌های گوارشی آمریکا، قطع سریع مصرف مهارکننده‌های پمپ پروتون حتی در بیمارانی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، یا در معرض خطر شکستگی هستند توصیه نشده است.

منبع: US.Pharmacist,2015

شیرین میرزازاده