روزنامه سپید | اخبار 6 | 02 اردیبهشت 1399 | لینک خبر:
sepidonline.ir/d68653
«حالا که مردم نگران هستند، بیشتر باید از تکنولوژی و روش‌های نوین استفاده کنیم.» این جمله را وزیر بهداشت در بیان ضرورت اجرای یک طرح بر زمین مانده بر زبان آورد: «تله مدیسین». طرحی که متولیان نظام سلامت کشور معتقد به استفاده از ظرفیت آن در شرایط بحران کرونا هستند. برخی می‌گویند دراین زمینه اقداماتی در سالیان گذشته انجام شده و چند طرح پایلوت در برخی استان‌ها صورت گرفته است، اما با شرایط فعلی در دوره شیوع بیماری کووید ۱۹، نیازمندی به خدمات از راه دور بیشتر احساس می‌شود.
اما چرا علی‌رغم اجرای تله‌مدیسین در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، این طرح تاکنون در ایران توفیق زیادی نداشته است؟ به گفته صاحب‌نظران دو مقوله از سنوات قبل در این زمینه وجود داشته است؛ اول استقبال کم بیماران و دوم عدم تمایل جامعه پزشکی نسبت به این طرح. در مورد نخست، شاید بیمار با پزشکی که به طور طولانی مدت با او در ارتباط بود این روند را دنبال می‌کرد، اما این فرایند به شکل فراگیر مورد استقبال قرار نمی‌گرفت. درحالی که امروزه بسیاری از بیماران این تمایل را دارند که در حوزه خدمات پزشکی بتوانند به شیوه‌های نوین عمل کنند.
تله‌مدیسین چیست؟
تله‌مدیسین یا «تامین سلامت از راه دور» در یک تعریف ساده عبارت است از ویزیت بیماران از یک فاصله دور با استفاده از تکنولوژی‌های صوتی و تصویری و تجهیزات پزشکی مربوط به آن. فناوری‌های ارتباطی در حوزه پزشکی بیش از نیم قرن است که در کشورهای پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد و از ارایه خدمات در جنگ‌ها و مواقع بحرانی عبور کرده و هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، تقریبا تمامی خدمات پایش سلامتی و ویزیت بیماران و حتی خدمات کلینیکی و پاراکلینیکی در بستر اینترنت قابل ارایه است. علاوه بر نرم‌افزارهای گوناگون تعاملی بین پزشک و بیمار که به راحتی بر روی تلفن‌های هوشمند در دسترس است، سخت‌افزارهای اختصاصی تشخیصی نیز ساخته و عرضه شده است.
از بین بردن مرزها و فاصله‌ها و سهولت دسترسی به خدمات باکیفیت بهداشتی و درمانی یکی از مزیت‌های بی‌رقیب تله‌مدیسین است. این بستر در بلایای طبیعی و جنگ‌ها، توسعه بهداشت در نقاط صعب‌العبور، کنترل بیماری‌های مزمن، ماموریت‌های فضایی و مسافرت‌های هوایی و دریایی، تشخیص، درمان، کنترل، پیگیری و مشاوره و آموزش ارایه دهندگان و گیرندگان خدمات سلامت و تهیه و اشتراک‌گذاری انواع بانک های اطلاعاتی و پرونده‌های سلامت افراد جامعه بسیار کاربردی و پربازده است.
استفاده از تله‌مدیسین به‌عنوان یک جایگزین برای روش فعلی و سنتی ویزیت و درمان بیمار، علاوه‌بر تسهیل در دسترسی، دارای مزایای بیشتری برای بیماران و ارائه دهندگان است. کاهش هزینه‌های رفت و آمد و جلوگیری از اتلاف وقت بیماران در مطب‌ها و کلینیک‌ها، افزایش زمان و کیفیت مراقبت از کودکان و سالمندان، افزایش حریم خصوصی بیماران و گفت‌وگو با پزشک در یک محیط دوستانه‌تر مانند اتاق نشیمن خانه و محافظت از افراد در برابر مواجهه با سایر بیماری‌های واگیردار در اماکن درمانی از جمله مواردی است که بیمارانی که از این بستر بهره می‌برند، می‌توانند از آن برخوردار شوند.
از سوی دیگر افزایش درآمد، بهبود بهره‌وری اداری، کاهش تعداد بیماران کنسلی، ارتقای سطح دسترسی ارائه‌دهندگان آنلاین به بیماران و بهره‌گیری از تجارب و مشورت‌های سایر پزشکان متخصص از رشته‌های گوناگون و رسیدن به تشخیص درست بیماری از جمله مزایای تله‌مدیسین برای ارایه دهندگان خدمات درمانی است.
وضعیت تله‌مدیسین در ایران چگونه است؟
اگرچه تا پیش از این، تله مدیسین مورد استقبال مردم و حتی پزشکان نبود، اما این نیاز هم‌اکنون مورد توجه وزیر بهداشت نیز قرار گرفته و او حالا بر لزوم تقویت خدمات تله‌مدیسین تاکید میکند: «دلیلی ندارد مریض مبتلا به دیابت یا فشار خون لازم باشد برای هربار دریافت دارو، مراجعه حضوری به پزشک داشته باشد. ما می‌توانیم با اتکا به پرونده الکترونیک سلامت خدمات از راه دور پزشکی را تقویت کنیم.»
در کنار تاکیدات آقای وزیر، معاونان او نیز نیم‌نگاهی به دورنمای استفاده از ظرفیت‌های پزشکی از راه دور دارند و البته شاید در شرایط اپیدمی کرونا، چاره‌ای جز آن نمی‌بینند. «از هفته گذشته بازگشایی مطب‌ها برای رسیدگی به بیماران سرپایی و مزمن اتفاق افتاد، این درحالی است که همچنان گسترش خدمات تله مدیسین و پزشکی از راه دور از اولویت‌های جدی ما است تا بیمار به شکل مداوم مجبور به مراجعه حضوری به پزشک نباشد.»
این را معاون درمان وزیر بهداشت به سپید می‌گوید. قاسم جان‌بابایی ضمن اشاره به تغییرات صورت گرفته در زمینه پروتکل‌های ابلاغی به مراکز درمانی و برخی مطب‌ها، می‌گوید: «در شرایط بحران و زمانی که در کشورهای اروپایی و حتی آمریکا افراد فقط اجازه دارند برای خدمات ضروری بیرون بیایند، اینکه بخواهیم خدمات سرپایی را در بیمارستان‌ها از سر بگیریم، به صلاح نیست. البته برنامه‌ای تدوین شده تا خود روسای دانشگاه‌ها با توجه به ظرفیت بیماران کرونایی به تدریج به سمتی روند که یک تا ۲ بیمارستان کرونایی در هر استان ارائه خدمت کرده و بقیه بیمارستان‌ها هرچه زودتر برای خدمات غیرکرونایی ضروری ضدعفونی شوند.»
وی اضافه میکند: «آیین‌نامه کلینیک‌های مجازی را مدت‌هاست تدوین کردیم اما نیازمند طی کردن برخی مسائل قانونی است. طبق قول‌هایی که به ما داده‌اند، اگر در ستاد ملی کرونا مصوب شود، به سرعت می‌توانیم بسیاری از خدمات سرپایی را در استان‌ها از طریق تله‌مدیسین انجام دهیم تا بار مراجعات مردم کاهش یابد.»
جان‌بابایی تصریح میکند: «این موضوع یک فرصت‌سازی است تا بتوانیم رویه درمان از راه دور را انجام دهیم. زیرساخت این اقدام هم در حوزه نسخه‌نویسی الکترونیک، نوبت‌دهی الکترونیک و نسخه‌پیچی الکترونیک فراهم است و ما منتظریم که اگر در شورای ملی مقابله با کرونا مصوب شود، کلینیک مجازی که نوع پیشرفته تله‌مدیسین است، محقق شود.»
دست‌های پنهان مخالف تله‌مدیسین
مخالفت برخی پزشکان درمقابل اجرایی کردن طرح تله‌مدیسین، نکته جالب و شاید غیرمنتظره‌ای است که معاون کل وزارت بهداشت در گفت‌وگو با سپید به آن اشاره میکند: «متاسفانه پیش از این از طرف ارائه‌دهندگان خدمات که به روش‌های سنتی خو کرده بودند مقاومت‌هایی در خصوص تله‌مدیسین صورت می‌گرفت، اما اکنون شرکت‌هایی وجود دارند که به عنوان مثال فرد با صلاحیتی را برای گرفتن نمونه آزمایش به منازل می‌فرستند تا بدون معطلی و بدون نیاز به تردد این نمونه گیری انجام شده و به آزمایشگاه ارجاع داده شود.»
«ایرج حریرچی» می‌گوید: «اکنون نیز برای سایر خدمات می‌توانیم از این تکنولوژی استفاده کنیم و آن را در سایر سطوح خدمات پزشکی و درمانی گسترش دهیم. کمااینکه در حال حاضر برخی پرستاران، پزشکان و بیماران از طریق نرم‌افزارهای داخلی و خارجی برخی نتایج را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند که این روش می‌تواند به کاهش هزینه‌های نظام سلامت نیز کمک کند.»
وی استفاده از ظرفیت تله‌مدیسین، درمان از راه دور و درمان در منزل را یکی از اقدامات مهم در شرایط فعلی می‌داند و تصریح میکند: «نمونه‌گیری در خانه و تحویل نتیجه در منزل کمک بزرگی به عبور از بحران کرونا خواهد کرد و حالا که مردم نگران هستند، بیشتر باید از تکنولوژی و روش‌های نوین استفاده کنیم.»
حریرچی خاطرنشان میکند: «این کار باید پیشتر انجام می‌شد چرا که در کل هزینه درمان را نیز کاهش می‌داد، البته تله‌مدیسین به زیرساخت هوشمند بیشتری نیاز دارد و ما از جامعه درمانی کشور می‌خواهیم به این شیوه توجه بیشتری داشته باشند.»
آیا زیرساخت‌ها فراهم است؟
همان‌گونه که معاون کل وزیر بهداشت نیز به آن اشاره میکند، اجرای تله‌مدیسین نیازمند زیرساخت‌های هوشمند بیشتری است. مسئله‌ای که عدم توجه به آن، به راحتی اجرای طرح را با شکست مواجه میکند. اگر فردی پس از دریافت خدمات پزشکی از راه دور دچار حادثه یا زیان شود، مسئولیت اصلی با چه کسی خواهد بود؟ این سوالی است که از سوی مدیرعامل سازمان بیمه سلامت مطرح می‌شود.
طاهر موهبتی در گفت‌وگو با ایسنا از آمادگی این سازمان برای گسترش خدمات تله‌مدیسین خبر می‌دهد و می‌گوید: «البته این موضوع نیازمند فراهم شدن بسترهای قانونی خاص خود است و مهم‌ترین نکته در گسترش خدمات تله مدیسین و پزشکی از راه دور این است که به لحاظ قانونی مراجع ذی‌صلاح مانند تولیت نظام سلامت و سازمان نظام پزشکی آن را در تعاریف خود بپذیرند.»
وی با اشاره به اینکه خدمات تله‌مدیسین به صورت تلفنی و موبایلی انجام می‌شود، تصریح میکند: «دغدغه اصلی ما شیوه نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک است. فرد پس از دریافت خدمت به شکل تله‌مدیسین، نسخه الکترونیکی خود را در قالب کد HID دریافت کرده که با ارائه این کد به داروخانه می‌تواند داروهای خود را دریافت کند.»
موهبتی با تاکیدبر اینکه زیر ساخت فنی انجام این فرایند تا ۸۰ درصد فراهم است، ادامه می‌دهد: «در صورتی که عزم بر گسترش خدمات تله‌مدیسین باشد، می‌توان ظرف ۱۰ روز این ظرفیت را به ۱۰۰ درصد رساند. اما سوال اصلی اینجا است که خدمات تله مدیسین تا چه میزان در کشور پذیرفته شده است؟ بیمه سلامت به لحاظ فنی زیر ساخت نسخه‌نویسی الکترونیک را در ۲۳۳ شهرستان دارد؛ این زیرساخت در سایر شهرستان‌ها هم وجود دارد، اما ما در سال ۹۸ در این ۲۳۳ شهرستان حدود ۲ میلیون نسخه الکترونیک تولید کردیم.»
از دیگر سو، برخی قانون‌گذاران در خانه ملت نیز معتقدند که زیرساخت‌های اجرای تله‌مدیسین در کشور مهیاست. احمد همتی یکی از این افراد است: «زیر ساخت‌های تله مدیسین و خدمات پزشکی از راه دور در کشور فراهم است، کمااینکه برخی از بیمارستان‌ها حتی قبل از کرونا هم از این روش برای انجام آزمایش‌ها و رادیوگرافی‌ها استفاده می‌کردند. اما با شرایط فعلی در دوره شیوع بیماری کووید ۱۹، نیازمندی به خدمات از راه دور بیشتر احساس شد، بنابراین باید تلاش کنیم هرچه بیشتر از این روش‌ها استفاده کنیم.»
وی با اشاره به نیاز کشور به خدمات پزشکی از راه دور به‌ویژه جهت انجام معاینات دوره‌ای بیماران مزمن در شرایط بحران کرونا و عدم حضور آنها در مطب‌ها و مراکز درمانی می‌گوید: «موضوع تله مدیسین و خدمات پزشکی از راه دور از سال‌های قبل مطرح شده خدمات پزشکی نظیر تشخیص، تجویز و برخی از جراحی‌ها نیز از این طریق انجام شده است. توسعه تله مدیسین در بحران کرونا ضروری و بسیار مفید است. بسیاری از بیماری‌ها را هم نمی‌شود از این طریق معاینه کرد و نیازمند حضور در مراکز درمانی است. بنابراین باید و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی شرایط را برای حضور بیماران در برخی از مراکز برای معالجه در نظر بگیریم.»
نایب رییس انجمن داروسازان ایران اما چنین نظری ندارد و معتقد است که بر اساس ضوابط و زیرساخت‌ها، امکان نسخه‌پیچی الکترونیکی دارو را نداریم. فاطمی می‌گوید: «اکنون طبق مقررات، دارو باید به صورت حضوری و با توصیه و مشاوره داروساز ارائه شود، لذا باید حتما راهکارهای قانونی برای تله مدیسین یا تله فارماسی در حوزه نسخه پیچی و تحویل دارو به صورت الکترونیک و آنلاین دیده شود.»
وی تصریح میکند: «مشاوره تلفنی یا ویدیویی از سوی پزشک داروساز به بیمار امکان‌پذیر است، اما ارائه دارو به بیمار به صورت غیرحضوری نیازمند بررسی‌های حقوقی است. در عین حال داروساز باید مطمئن شود که بیمار دستورات دارویی را به طور کامل متوجه شده است. در حال حاضر این اقدام به صورت حضوری است و اینکه در آینده بخواهد به صورت غیرحضوری انجام شود، بحثی قانونی و حقوقی است.»
جایگاه پرونده الکترونیک سلامت در تله‌مدیسین
یکی از مسائل مهم و قابل توجه در فرایند اجرای طرح تله مدیسین، جایگاه پرونده الکترونیک سلامت و نقش آن در پیش‌برد این طرح است. درواقع اینکه آیا انجام فرایند خدمات تله‌مدیسین نیازمند داشتن پرونده الکترونیک سلامت است؟
پاسخ مدیرعامل سازمان بیمه سلامت به این سوال، منفی است: «تله‌مدیسین صرفا وابسته به داشتن پرونده الکترونیک سلامت نیست. اما ممکن است روند به گونه‌ای باشد که یک فرد با ارائه کد ملی خود به پزشک، نسخه الکترونیک دریافت کند؛ البته زیر ساخت‌هایی نیز باید برای تایید کد ملی شخص وجود داشته باشد تا از بروز تخلفات یا اشتباهات در این زمینه جلوگیری شود.»
معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان نظام پزشکی نیز معتقد است که بحث نوبت‌گیری الکترونیک با همکاری معاونت درمان، نسخه‌نویسی الکترونیک و ... همگی از نکات قابل توجه در مسیر اجرای تله‌مدیسین هستند: «در خصوص نسخه‌نویسی الکترونیک سازمان نظام پزشکی با همکاری وزارت بهداشت و برخی دانشگاه‌ها چند طرح پایلوت را در این زمینه با موفقیت انجام داده بود و چندین سامانه خوب طی فراخوان اعلام امادگی کردند که از آنها تعدادی اکنون مجوزهای لازم را از وزارت بهداشت اخذ کردند و بر این اساس آمادگی نسخه نویسی از راه دور نیز به وجود آمده است که مورد استقبال سازمان‌های بیمه‌گر، وزارت بهداشت و ... قرار گرفته است.»
محمدجهانگیری در خصوص نحوه نسخه‌پیچی در این طرح، می‌گوید: «نوشتن نسخه الکترونیک با اشاره به پرونده سابق بیمار صورت می‌گیرد و از آنجایی که استحقاق‌سنجی درمان از طریق بیمه‌ها اکنون به طور کامل روی سامانه‌ها بارگذاری می‌شود، هر بیمار با مراجعه به داروخانه‌ها و ارائه کد ملی یا بارکد مخصوصی که به بیمار پیامک می‌شود، می‌تواند نسخه خود را دریافت کند.»
محاسبه ویزیت در تله‌مدیسین چگونه است؟
یکی از سوالات مهم دیگری که ممکن است در مورد ابعاد مالی اجرای طرح تله‌مدیسین مطرح شود، نحوه محاسبه ویزیت پزشک در این طرح است. معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان نظام پزشکی با اشاره به اینکه تعرفه برای مراجعه حضوری و از راه دور متفاوت است، می‌گوید: «سیستم پرداخت بسته به نوع سامانه‌ای که ویزیت از راه دور در آن اتفاق می‌افتد، متفاوت است؛ به طور مثال محاسبه هزینه مشاوره از راه دور از طریق قبض تلفن محاسبه می‌شود.
جهانگیری ادامه می‌دهد: «مقرر شده است آدرس سامانه نوبت‌گیری برای دریافت خدمات پزشکی از راه دور برای هر شهرستان یا استان متفاوت باشد که متعاقبا از طریق معاونت درمان و نظام پزشکی اعلام خواهد شد.»
حرف آخر...
پزشکی از راه دور شامل استفاده از ارتباطات الکترونیکی و نرم‌افزاری برای ارایه خدمات بالینی به بیماران بدون بازدید شخصی است. تکنولوژی تله‌مدیسین اغلب برای معاینه وضعیت سلامت بیمار، مدیریت بیماری‌های مزمن، مدیریت دارو، مشاوره تخصصی و تعدادی از خدمات بالینی دیگر که می‌تواند از راه دور ارایه شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تله‌هلث و تله‌مدیسین به طور حتم آینده ارایه خدمات سلامت و مدیریت بهداشتی و درمانی را رقم خواهند زد و رشد متوازن و توام بسترهای ارتباطی و پزشکی و درمانی در کنار اولویت‌بخشی به این حوزه در سیاستگزاری‌های کشور، می‌تواند دستاوردها و تحولات بزرگی در ارتقای سلامت مردم به همراه داشته باشد.
