روزنامه سپید | اخبار 13 | 11 اسفند 1395 | لینک خبر:
sepidonline.ir/d51079
اسکن استخوانی که به آن اسکن رادیوایزوتوپ Radioisotope scan، اسکن رادیونوکلاید Radionuclide sca- یا سنتی‌گرام Scintigram هم می‌گویند، نوعی روش تصویربرداری است که می‌تواند کمک فراوانی به تشخیص بسیاری از مشکلات استخوان‌ها بخصوص عفونت‌های استخوانی و تومورهای استخوانی کند.
اسکن رادیوایزوتوپ چگونه کار می‌کند؟
در این روش تصویربرداری مقادیری از یک ماده رادیواکتیو به بیمار تزریق می‌شود. نوع ماده رادیواکتیو استفاده شده متنوع است و انتخاب آن بستگی دارد به این که پزشک معالج درصدد تشخیص چه نوع ضایعه‌ای است. از اسکن رادیوایزوتوپ در قسمت‌های مختلف پزشکی مانند تشخیص بیماری‌های استخوان، غدد داخلی، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های ریوی و غیره استفاده می‌شود.
برای انجام اسکن رادیوایزوتوپ، ابتدا مقادیر اندکی از ماده رادیواکتیو به بدن بیمار تزریق می‌شود. بعد از تزریق وریدی ماده رادیواکتیو به بدن، این ماده در جریان خون پخش شده و در تمام بدن انتشار می‌یابد و هر بافتی مقداری از آن را جذب می‌کند. بافت‌هایی که دچار بیماری‌های خاصی هستند، مقدار بیشتری از ماده رادیواکتیو را جذب می‌کنند. به طور مثال، برای تشخیص تومورهای استخوانی از عنصر رادیواکتیو تکنیسیم استفاده می‌شود.
تکنیسیم رادیواکتیو در استخوانی که سلول‌های تومورال داشته باشند بیشتر جذب می‌شود یا در عفونت‌های استخوانی، ماده رادیواکتیو بیشتری در بافت عفونی جمع می‌شود. در نکروز آواسکولر سر استخوان ران میزان جذب ماده رادیواکتیو در سر استخوان ران ممکن است بیش از حد یا کمتر از حد باشد. پزشک معالج از روی میزان جذب ماده رادیواکتیو در بافت مورد نظر متوجه می‌شود که آیا آن بافت بیمار است یا خیر.
اسکن استخوان چه کاربردی دارد؟
از اسکن استخوانی در موارد زیر استفاده می‌شود:
تشخیص تومور و سرطان استخوان: مشخص کردن اینکه آیا سرطانی که در نقطه دیگری از بدن وجود دارد به استخوان منتشر شده و متاستاز داده یا خیر. تومورهای پستان، ریه، پروستات، تیروئید و کلیه می‌توانند به استخوان متاستاز بدهند.
تشخیص شکستگی‌های ظریف و بدون جابجایی که در رادیوگرافی ساده قابل دیدن نیستند
تشخیص عفونت استخوان یا استئومیلیت
تشخیص علت درد استخوان، وقتی که هیچ علت دیگری برای آن مشخص نشده است
تشخیص بیماری‌های متابولیک مانند استئومالاسی، استئودیستروفی کلیوی، پرکاری اولیه غده پاراتیروئید و بیماری پاژه
اسکن رادیوایزوتوپ بیشتر وجود داشتن یا نداشتن ضایعه یا آسیب یا تومور و همچنین محل ضایعه احتمالی را نشان می‌دهد و معمولا نمی‌تواند نوع دقیق ضایعه استخوانی را مشخص کند. برای بررسی علت بیماری، پزشک معالج از روش‌های دیگر استفاده می‌کند.
تکنیک انجام اسکن استخوانی چیست؟
ماده رادیواکتیو ناپایدار بوده و همیشه در حال تجزیه و تبدیل شدن به عناصر دیگر بوده و این تجزیه موجب ساطع شدن اشعه گاما می‌شود. پس هر جایی که ماده رادیواکتیو باشد اشعه گاما تابش می‌شود و هرچه میزان تراکم ماده رادیواکتیو در بافتی بیشتر باشد میزان تابش اشعه رادیواکتیو از آن بافت بیشتر است. از این خاصیت برای تصویربرداری پزشکی استفاده می‌شود.
برای انجام اسکن هسته‌ای یا اسکن رادیوایزوتوپ یک ماده رادیواکتیو به درون جریان خون بیمار تزریق می‌شود.
ماده رادیواکتیو پس از تزریق شدن به بدن بیمار و جذب در محل آسیب‌دیده یا ضایعه‌دار، شروع به تابش اشعه گاما می‌کند. مدتی پس از تزریق که پزشک مطمئن شد ماده رادیواکتیو به اندازه کافی در بافت مورد نظر تجمع پیدا کرده (معمولا چند ساعت)، بیمار در مقابل یک دوربین مخصوص قرار می‌گیرد. این دوربین اشعه گامای تابیده شده را از بیمار دریافت کرده و آن را تبدیل به یک عکس می‌کند.
گرچه ماده رادیواکتیو توسط تمام بافت‌های بدن جذب می‌شود، نقاطی از بدن که ضایعه دارند مقدار بیشتری را از ماده رادیواکتیو به خود جذب کرده و در نتیجه تابش اشعه گاما از این نقاط بیشتر است. به علت تابش بیشتر اشعه از این نقاط، صفحه حساس عکاسی که اشعه به آن برخورد می‌کند تیره‌تر می‌شود، پس تصویر این نقاط روی عکس تیره‌تر دیده می‌شود. به این مناطق نقاط گرم Hospoمی‌گویند، به این معنی که تابش گاما از این نقاط بیشتر بوده است.
بنابراین با بررسی شدت بازتابش اشعه از نقاط مختلف بدن، می‌توان متوجه شد که چه قسمت‌هایی از استخوان دچار مشکل شده است. عفونت‌ها، تومورهای استخوانی، بیماری‌های روماتیسمی و شکستگی‌ها موجب می‌شوند که در محل ضایعه جذب ماده رادیواکتیو و به دنبال آن تابش بیشتر باشد.
اسکن رادیوایزوتوپ چگونه انجام می‌شود؟
برای تهیه یک اسکن رادیوایزوتوپ مراحلی طی می‌شوند که عبارتند از:
بیمار باید حدود 4 ساعت قبل از انجام تصویربرداری به مرکز مربوطه که معمولا به آنها مراکز پزشکی
هسته ای می‌گویند، مراجعه کند. به بیمار توصیه می‌شود داروهای حاوی بیسموت را تا 4 روز قبل از انجام اسکن رادیوایزوتوپ مصرف نکند. در مرکز تصویربرداری، ابتدا از بیمار سوالاتی راجع به باردار بودن یا اینکه فرد در حال شیردادن است یا خیر پرسیده می‌شود. سوالاتی در مورد سابقه‌ای از حساسیت، آسم و دیگر بیماری‌ها از بیمار پرسیده می‌شود. سپس ماده رادیواکتیو از طریق وریدی به بیمار تزریق می‌شود. بیمار ممکن است در حین تزریق این ماده احساس گرما کند. بعد از تزریق، به بیمار اجاره داده می‌شود تا حدود 4تا3 ساعت محل را ترک کند و پس از آن برای تصویربرداری بازگردد. این مدت لازم است تا ماده رادیواکتیو تزریق شده در تمام بدن منتشر شده و در بافت مورد نظر جمع شود. به بیمار توصیه می‌شود تا در این چند ساعت 6تا4 لیوان مایعات بنوشد تا زیادی ماده رادیواکتیو از طریق کلیه‌ها دفع شود. در موقع برگشت بیمار به مرکز تصویربرداری از وی خواسته می‌شود تا ادرار جمع شده در مثانه را به طور کامل تخلیه کند. پس از آن بیمار باید تمام اشیاء فلزی را مانند جواهرات از بدن خود دور کرده و یک لباس مخصوص بیمارستانی را بپوشد.
ادامه دارد...
مهرداد منصوری،
ارتوپد
