روزنامه سپید | اخبار 12 | 16 آبان 1395 | لینک خبر:
sepidonline.ir/d45443
با وجود استفاده گسترده از داروهای غیرنسخه‌ای، هنوز هم بسیاری از پزشکان و متخصصان سیستم‌های بهداشت و درمان، از عوارض جانبی مرتبط با این فرآورده‌ها مطلع نیستند. سالمندان بیشتر از سایر گروه‌های بیماران در معرض خطر این قبیل عوارض ناخواسته هستند. متاسفانه بسیاری از بیماران و حتی کادر درمانی فراموش می‌کنند که داروهای غیرنسخه‌ای را به فهرست داروهای مصرفی اضافه کنند. همچنین، اغلب بیماران قبل از شروع داروهای غیرنسخه‌ای با پزشک خود مشورت نمی‌کنند.
داروهای غیرنسخه‌ای در بیش از 750 هزار مرکز در کشور آمریکا به فروش می‌رسند و تخمین زده شده که سالانه 340 دلار توسط هر آمریکایی هزینه برای داروهای غیرنسخه‌ای پرداخت می‌شود. در مورد داروهای غیرنسخه‌ای نیز مانند داروهای نسخه‌ای، عوارض ناخواسته ممکن است طیفی از خفیف تا شدید را داشته باشد. گزارش‌ها نشان داده‌اند که بزرگسالان بالای 65 سال که در حدود 13 درصد از جمعیت آمریکا را شامل می‌شوند، 30 درصد کل داروهای غیرنسخه‌ای این کشور را مصرف می‌کنند. به علاوه، سالمندان 61 درصد از موارد مراجعه اورژانس به‌دلیل بروز عوارض ناخواسته را هم به خود اختصاص داده‌اند. در دست داشتن فهرست دقیقی از داروهای غیرنسخه‌ای ممکن است باعث تشخیص زودرس مشکلات مرتبط با داروها شود و خطر مصرف نادرست داروها را به حداقل برساند. مدیریت مصرف دارو، عبارت است از ارزیابی بیماران برای یافتن علائم یا عوارض ناخواسته‌ای که می‌تواند از داروهای وی ایجاد شوند و نیز مداخله، مانیتورینگ و کنترل نتیجه آزمون‌های آزمایشگاهی بیمار. بنابراین پزشکان باید از پتانسیل بروز عوارض ناخواسته داروهای غیرنسخه‌ای مطلع باشند.
داروهای با مسمومیت عصبی: دیفن هیدرامین از سد خونی-مغزی عبور کرده و می‌تواند به عوارض شناخته‌شده‌ای نظیر خواب‌آلودگی، دلیریوم، دمانس و عوارض آنتی‌کولینرژیک (خشکی دهان، احتباس ادراری و تاری دید) منتهی شود. در یک مطالعه، 70 درصد افزایش خطر افت قابلیت‌های شناختی در بیماران سالمندی که تحت درمان با دیفن هیدرامین بوده‌اند گزارش شد. یک مطالعه دیگر در آلمان نتیجه گرفت که پرهیز از مهارکننده‌های پمپ پروتون، ممکن است از دمانس پیشگیری کند. در اغلب کشورها داروهایی نظیر امپرازول، لانسوپرازول و اس امپرازول به‌عنوان داروهای غیرنسخه‌ای در دسترس هستند. آنتاگونیستهای گیرنده هیستامین2، نظیر فاموتیدین، موجب اختلالات عصبی-روانی در سالمندان می‌شوند. گزارش‌های متعدد از اختلالات روانی مرتبط با مصرف فاموتیدین در دسترس است. فنیل افرین، یک آگونیست آلفا آدرنرژیک است که در ترکیب با استامینوفن و سایر داروهای به کار رفته در داروهای غیرنسخه‌ای سرماخوردگی موجود است. عوارض معمول فنیل افرین عبارتند از گیجی، بی‌خوابی و اضطراب. گزارشی نشان داده که دوز 1000 میلی‌گرمی استامینوفن، در صورتی که در ترکیب با 10میلی‌گرم فنیل افرین ترکیب شود، غلظت 4 برابری فنیل افرین ایجاد می‌کند و در نتیجه خطر عوارض ناخواسته این دارو افزایش می‌یابد.
مسمومیت ریوی: بیماران سالمند اغلب دوز پایین سالیسیلات‌ها نظیر آسپیرین را (81 میلی‌گرم در روز) برای پیشگیری از حملات قلبی یا سکته مغزی مصرف می‌کنند. اشتباه پزشکی یا اختلال شناختی می‌تواند موجب مسمومیت مزمن با سالیسیلات شود. آلکالوز تنفسی مرتبط با تحریک مستقیم مرکز تنفس، به دنبال مصرف دوز بالای سالیسیلات‌ها گزارش شده است. یک نگرانی در مورد مهارکننده‌های پمپ پروتون و آنتاگونیستهای گیرنده هیستامین2، خطر پنومونی در نتیجه افزایش pH معده است. در 3 متاآنالیز، مصرف کوتاه‌مدت مهارکننده‌های پمپ پروتون موجب افزایش خطر پنومونی تا 27 درصد شده است. بیماران سالمند و ناتوان در معرض خطر بیشتری از نظر وقوع آسپیراسیون و پنومونی هستند. پنومونی چربی، شکلی مزمن از پنومونی ناشی از آسپیراسیون است که در نتیجه آسپیراسیون بی هوازی‌ها رخ می‌دهد. هایپرونتیلاسیون، یکی از عواقب مصرف کافئین است. کافئین می‌تواند موجب افزایش ضربان قلب و در نتیجه بالا رفتن تعداد تنفس شود. داروهایی که به‌طور مرکزی موجب هایپوونتیلاسیون می‌شوند عبارتند از دی فنیل هیدرامین، سایمتیدین و نیکوتین. آنتی کولینرژیک‌ها به‌دلیل ایجاد خواب‌آلودگی و تغییر در وضعیت قوای ذهنی، موجب افزایش خطر پنومونی اکتسابی از جامعه در سالمندان می‌شوند.
مسمومیت قلبی: مصرف مزمن داروهای ضدالتهاب استروئیدی نظیر ناپروکسن و ایبوپروفن در سالمندان، با‌هایپرتنشن و نارسایی قلبی مرتبط است. مصرف ایبوبروفن با 81 میلی‌گرم ASA، با خطر تداخل فعالیت ضدپلاکتی آسپیرین و افزایش خطر حوادث قلبی-عروقی در سالمندان مرتبط دانسته شده است. در جولای 2015 میلادی سازمان غذا و داروی آمریکا گزارشی را در مورد افزایش خطر حمله قلبی و سکته به دنبال مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی منتشر کرد. همچنین، هایپرتنشن می‌تواند در نتیجه مصرف پسودوافدرین و فنیل افرین نیز رخ دهد.
مسمومیت خونی: آنتاگونیستهای گیرنده هیستامین2 و مهارکننده‌های پمپ پروتون با اختلالات هماتولوژیک نظیر آگرانولوسیتوز، آنمی همولیتیک و ترومبوسیتوپنی مرتبط شناخته شده‌اند. داروهای ضدالتهاب استروئیدی نیز با مداخله ایمنی در ایجاد آنمی همولیتیک مرتبط دانسته شده‌اند.
منبع: US.Pharmacist,October2016
شیرین میرزازاده
