چاپ خبر
58 مقاله ایرانی قلابی از آب درآمد
نیچر گیت !
روزنامه سپید   |   اخبار 4   |   13 آبان 1395   |   لینک خبر:   sepidonline.ir/d45308

       سپید: خبر کوتاه اما تلخ و تکراری بود. جامعه علمی کشور یک‌بار دیگر با چالشی تازه در عرصه جهانی رو‌به‌رو شده و حیثیت علمی دانشمندان ایرانی در برابر همتایان خارجی زیر سوال رفته است. درحالی‌که طی چند سال اخیر رشد علمی کشور روند مطلوبی داشته و حداقل به لحاظ کمی از نرخ رشد جهانی پا فراتر گذاشته است، هرازگاهی انتشار اخباری که در آن از تقلب و جعل علمی محققان ایرانی در انتشار مقالات علمی سخن گفته‌شده، آسیب جدی به حیثیت و جایگاه علمی کشور وارد می‌آید. شاید هم گرانیگاه این معضل در همان نگاه کمی به‌جای کیفی باشد، که به ارتقای آمار ، شاخص‌ها و رتبه‌بندی از هر مولفه و گزینه دیگری بیشتر بهاداده می‌شود و درنهایت منجر به بروز چنین اتفاقاتی می‌شود. 11 آبان مطابق با اول نوامبر ناشر مجلات نیچر 58 مقاله‌ای را که توسط 282 پژوهشگر ایرانی نوشته شده است، به حالت تعلیق درآورده و اقدام به جمع‌آوری آن کرد. بنا بر آنچه در رسانه‌های خارجی مورد تاکید قرارگرفته، موسسه جمع‌آوری‌کننده تاکید دارد که در این مقالات نشانه‌هایی یافت شده دال بر اینکه در روندهای ارزیابی علمی و انتشار این مقالات تبانی صورت گرفته و نشانه‌هایی دال بر دست‌کاری در نام نویسنده، سرقت ادبی و دست‌کاری در فرآیند علمی تحقیقات در این مقالات یافت شده است. خبری که می‌توان آن را رسوایی بزرگ و نیچر گیت برای جامعه علمی کشور خواند.

رسانه معتبر در چالش اعتبار ایرانی
       مجله نیچر (Nature) معتبرترین نشریه علمی جهان به شمار می‌آید و سابقه انتشار بسیار طولانی‌مدتی دارد. نیچر از سال ۱۸۶۹ میلادی تاکنون منتشر می‌شود و نشریه‌ای هفتگی و جامع است که به زمینه‌ها و ابعاد و حوزه‌های مختلف علمی در آن پرداخته می‌شود. پرارزش‌ترین مجله علمی جهان پر ارجاع داده‌شده‌ترین مجله علمی است که انتشار می‌یابد. ضریب تاثیرگذاری این مجله آن‌گونه که ویکی پدیا نقل می‌کند در سال ۲۰۱۳ با نمره 351/42 در رده اول نشریات علمی جامع قرارگرفته است. حال ناشر مجلات نیچر که اعتبار خود را بی‌محابا و به ثمن بخش زیر سوال نمی‌برد در مورد صحت و اعتبار 58 مقاله علمی که از سوی دانشمندان ایرانی انتشاریافته تشکیک کرده و به جمع‌آوری این مقالات دست زده است.

ماجرا از چه قرار است
       موسسه (BioMed Centra- (BMC از گردآورندگان مقالات علمی نشریه نیچر تعداد 28 مقاله را که توسط دانشمندان ایرانی در نیچر انتشاریافته بود جمع‌آوری کرده و مضاف بر آن 40 مورد دیگر را نیز تحت بررسی قرار داده است اما ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود، همزمان دیگر موسسه زیرمجموعه نیچر یعنی Springer نیز 30 مقاله را تعلیق کرده و 9 مورد دیگر را نیز تحت بررسی قرار داده است. هردوی این مجموعه‌ها تحت مدیریت Springer Nature هستند که ناشر مجلات Nature به شمار می‌آید. تمامی این مقالات پس از یک تحقیق مفصل که منجر به این افشاگری شده با حکم تعلیق و جمع‌آوری روبرو شده‌اند. در این تحقیقات ادعاشده که شواهدی دال بر سرقت ادبی، دست‌کاری در نام نویسندگان و نیز دست‌کاری در فرایند ارزیابی علمی باهدف فریب سیستم ارزیابی علمی و انتشار و اختصاص غیرقانونی نویسندگی مقالات، مشاهده شده است. در بخش دیگری از گزارش ارائه‌شده آمده است که تمام مقالاتی که توسط Springer جمع‌آوری‌شده‌اند، دارای دست‌کاری‌هایی در نام نویسندگان و در فرایند داوری و ارزیابی علمی بوده‌اند و 70 درصد آن‌ها نیز نشانی از سرقت ادبی و علمی را در خود داشته‌اند. در مورد مقالات BMC نیز تمام موارد دارای دست‌کاری در نویسندگی بوده‌اند، 57 درصد آن‌ها دارای شواهدی در مورد دست‌کاری در فرایند داوری و ارزیابی علمی و 93 درصد نیز دارای سرقت ادبی و علمی بوده‌اند.

اقدامی تکراری و راهکارهای پیشگیری
       نکته جالب‌توجه در این میان آن است که این اولین بار نیست که مجله نیچر با چنین حواشی روبرو شده و مقالاتی را به دلیل سرقت علمی حذف و هدم کرده است. سال پیش نیز Springer تعداد 64 مقاله را به علت نگرانی‌هایی در مورد «ارزیابی علمی تقلبی» جمع‌آوری کرد. در آن برهه اعلام شد که در این مقالات تعلیق شده گزارش‌های داوری و ارزیابی علمی از طریق ایمیل‌های جعلی منتسب به نام دانشمندان واقعی ثبت‌شده بودند. در همان سال موسسه‌ی BMC نیز 43 مورد دیگر را به دلایل مشابهی تعلیق و لغو کرد. چندین ناشر عمده‌ دیگر نیز کشفیات مشابهی از ارزیابی‌های علمی جعلی را گزارش کرده بودند.

       این دو سازمان می‌گویند که آن‌ها در پی این رخدادها به مبارزه با ارزیابی علمی جعلی اقدام کرده‌اند و موسسه‌ی BMC در همین راستا به فرایند پیشنهاد دادن داوران و ارزیابی‌کنندگان مقاله توسط خود نویسندگان به‌طور مستقیم پایان داده است. حالا این پیشنهاد‌ها عموماً از طریق یک نامه‌ی ضمیمه ارائه می‌شود که در آن سندیت و اعتبار داور و ارزیابی‌کننده محرز شده باشد. همچنین این موسسه شرایط سخت‌گیرانه‌تری را برای تغییر نام نویسنده در طول فرایند انتشار وضع کرده است تا شاید بتواند مانع از انتشار مقالات جعلی و سوءاستفاده گرانه شود، اتفاقاتی که می‌تواند خدشه‌ای بزرگ بر جایگاه و اعتبار مهم‌ترین مجله علمی جهان باشد و پس از یک قرن و نیم آن را به چالشی جدی رهنمون کند.

درنهایت..
       دو موسسه زیرمجموعه Springer ناشر مجلات Nature قبل از اقدام به حذف مقالات، موضوع شبهه‌ناک بودن مقالات علمی ارائه‌شده را به نویسندگان مطالب انعکاس داده‌ و گویا شماری از نویسندگان نیز در پاسخ به ایرادات وارده جواب‌هایی را برای این مجله علمی ارسال کرده‌اند که البته گویا مثمر ثمر واقع نشده است و 58 مقاله راهی جز حذف و نابودی نداشته‌اند. نکته آنکه Springer ناشر مجله Nature ریز تمامی مقالات حذف‌شده و لینک آن را روی سایت خود قرار داده است و حال باید دید واکنش مسئولین و جامعه علمی کشور نسبت به این موضوع و ممانعت از تکرار چنین موضوعاتی چه خواهد بود. از یاد نبریم که همواره بیگانگانی به کمین نشسته و با توجه دوچندان به ایران و ایرانی می‌نگرند و منتظر آن هستند که با بروز کوچک‌ترین تخلفی آن را در بوق و کرنا کنند. بی‌شک این اتفاق تبعات و هزینه‌های مادی برای کشور ندارد اما تبعات و هزینه‌های معنوی آن کم نبوده و نیست. اگر ما می‌خواهیم بر مسیر ترقی و پیشرفت علمی گام برداریم، اولین گام کسب‌شان و شوکت و اعتبار ویژه‌ای است که برآوردن آن مدت‌ها زمان می‌برد و در طرفه‌العینی امکان انهدام و تخریب تمامی اقدامات مثبت ممکن و میسر است.