روزنامه سپید | اخبار 13 | 27 خرداد 1395 | لینک خبر:
sepidonline.ir/d35038
در حالت عادی وقتی سر پا مستقیم می‌ایستید و مچ پاهایتان را به هم می‌چسبانید، زانوهایتان هم در کنار یکدیگر قرار گرفته و فاصله کمی با هم دارند. گاهی این فاصله زیاد می‌شود و به نظر می‌رسد کل اندام‌های تحتانی چپ و راست به‌صورت دو پرانتز در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. معمولا به این تغییر شکل اندام، «زانوی پرانتزی» می‌گویند. ولی علت آن چیست.
شایع‌ترین علت زانوی پرانتزی انحراف قسمت بالایی استخوان درشت نی است که به آن ژنوواروم Genu varum می‌گویند. در این عارضه تنه استخوان درشت نی به خط محوری بدن نزدیکتر می‌شود. به عبارت دقیق‌تر، هرچه از بالای استخوان درشت نی یا تیبیا به سمت پایین‌تر می‌آییم، می‌بینیم استخوان به خط محوری بدن نزدیکتر شده است. البته گاهی علت زانوی پرانتزی در تغییر شکلی است که در قسمت‌های پایینی تنه استخوان ران ایجاد می‌شود.
آیا زانوی پرانتزی من نیاز به عمل جراحی دارد؟ اگر تنها مشکل شما شکل زانو است جواب منفی است. شما نیاز به جراحی ندارید. اگر تغییر شکل زانوی شما همراه با درد زانو است، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. بگذارید قدری بیشتر مسئله را باز کنیم. ممکن است تنها مشکل شما این باشد که از شکل پرانتزی زانوی خود ناراحت هستید (درست مثل کسی که از شکل بینی خود ناراحت است). در این صورت جراحی اصلاح شکل زانو، برای شما حکم یک عمل جراحی زیبایی را دارد. البته در این صورت می‌توانید به تصمیم خودتان، از پزشک ارتوپد بخواهید زانوی شما را جراحی و صاف کند، ولی باید بدانید این کار عاری از خطر نیست . احتمال بروز مشکلات در این جراحی خودخواسته بیش از یک جراحی جراحی زیبایی بینی است. این عمل جراحی، یک جراحی نسبتا بزرگ است و احتمال خطراتی مانند عفونت محل جراحی، شکستگی استخوان، جوش نخوردن یا دیر جوش خوردن محل جراحی، آسیب به عروق یا اعصاب ناحیه عمل، لخته شدن خون در عروق ساق یا ایجاد درد زانو بعد از جراحی وجود دارد.
همراه با زانوی پرانتزی یا ژنو واروم، درد زانو هم دارم: ممکن است شما به‌جز تغییر شکل پرانتزی که در زانو دارید، دچار درد در ناحیه زانو هم باشید. درد زانو علل بسیار متفاوتی دارد. پس متخصص ارتوپدی ابتدا علت ایجاد درد را بررسی می‌کند. تنها اگر علت درد زانوی شما شروع آرتروز و سائیدگی در قسمت داخلی مفصل زانو (قسمت داخلی مفصل زانو را به قسمتی می‌گویند که به خط محوری بدن نزدیکتر است) باشد، ممکن است عمل جراحی و اصلاح شکل زانو به شما کمک کند. در بعضی از افراد و معمولا در سنین بعد از 30-20 سالگی، مفصل زانو شروع به سائیدگی می‌کند. این سائیدگی در بعضی اوقات محدود به قسمت داخلی زانو است و قسمت خارجی آن تقریبا سالم باقی می‌ماند. این بیماران معمولا از درد در قسمت داخلی مفصل زانو ناراحت هستند. متاسفانه این عارضه در بسیاری اوقات پیشرونده بوده و به‌تدریج شدت سائیدگی و درد بیشتر شده و ممکن است تمام مفصل زانو درگیر شود. اگر این عارضه همراه با پای پرانتزی به علت ژنوواروم باشد، عمل جراحی و اصلاح پای پرانتزی ممکن است به بیمار کمک کند.
کمک این جراحی این است که با اصلاح ژنوواروم نیروی وزن که تا قبل از جراحی بیشتر به قسمت داخلی مفصل زانو اعمال می‌شد، به‌طور مساوی بین قسمت‌های داخل و خارج زانو تقسیم شده و فشار به قسمت داخلی کمتر می‌شود. این کاهش فشار دو منفعت دارد. یکی این است که درد بیمار کاهش می‌یابد و دیگر اینکه از سرعت پیشرفت ساییدگی مفصل کاسته می‌شود. دقت کنید از سرعت پیشرفت کاسته می‌شود، یعنی ممکن است سائیدگی کامل را 15-10 سال به عقب بیندازد و این به معنای آن است که بیمار می‌تواند سال‌های بیشتری از مفصل طبیعی خودش استفاده کند و دیرتر مجبور می‌شود عمل جراحی تعویض مفصل زانو را انجام دهد.
آیا ممکن است شکل پرانتزی در زانو به‌تدریج موجب سائیدگی و آرتروز زانو شود؟ مشخص نیست. بعضی این عقیده را مطرح می‌کنند ولی هنوز کسی به‌طور قطع آن را اثبات نکرده است.
پای پرانتزی تقریبا در همه بچه ها به درجات مختلف وجود دارد، به‌طوریکه اگر بچه زیر 18 ماه پای پرانتزی نداشته باشد تا حدودی غیرطبیعی است.
در طول رشد زانو چگونه تغییر می‌کند؟ پرانتزی بودن پای نوزاد در بدو تولد به علت شکل قرار گرفتن وی در شکم مادر است. این وضعیت با رشد کودک کمتر شده به‌طوریکه در سن 18 ماهگی پاهای بچه تقریبا مستقیم می‌شوند. بعد از آن به‌تدریج انحراف برعکس می‌شود، یعنی پاها به سمت بیرون متمایل می‌شوند، به‌طوریکه وقتی زانوها را به هم می‌چسبانیم، مچ پاها از هم قدری فاصله می‌گیرند. شکل اندام‌های تحتانی در این سنین به شکل حرف X انگلیسی درمی‌آید. این وضعیت در سنین 4-3 سالگی به حداکثر می‌رسد و در سنین 6 سالگی اندام‌های تحتانی شروع به صاف شدن کرده و به‌تدریج شکل اندام‌های یک فرد بزرگسال را به خود می‌گیرند. این شکل طبیعی، زاویه حدود 7 درجه بین امتداد استخوان ران و ساق است، به‌طوریکه ساق نسبت به ران کمی به سمت خارج منحرف می‌شود. در این وضعیت وقتی فرد در حالت ایستاده مچ پاها را جفت می‌کند فاصله‌ای بین زانوها قرار ندارد. تمام اینها سیر طبیعی رشد انسان هستند و اگر کودک شما آن‌طور است، طبیعی بوده و نیاز به درمان ندارد.
پای پرانتزی گاهی به‌دنبال بیماری‌های خاص ایجاد می‌شود: گاهی پای پرانتزی به علت یک بیماری و یک اختلال ایجاد می‌شود. بیماری بلانت Bloundisease یکی از این بیماری‌ها است که کودکان نوپا را مبتلا می‌کند و موجب می‌شود رشد ساق در قسمت‌های بالای درشت نی دچار اختلال شود. در این بیماری حتی در سه سالگی هم پرانتزی شدن پا بهتر نشده بلکه پیشرفت می‌کند.
این بیماری نیاز به درمان دارد. اگر زود تشخیص داده شود ممکن است درمان با یک بریس کفایت کند. اگر درمان با بریس موفقیت‌آمیز نبود، ممکن است برای ممانعت از پیشرفت بیماری نیاز باشد تا از عمل جراحی استفاده شود. این بیماری ممکن است در کودکان در سنین بلوغ هم ایجاد شود. این بچه ها معمولا چاق هستند و معمولا درمان با بریس در این گروه سنی موفقیت‌آمیز نبوده و نیاز به عمل جراحی دارند. گاهی پای پرانتزی در کودکان نوپا به علت بیماری‌های متابولیکی مثل راشی‌تیسم ایجاد می‌شود. این بیماری معمولا به علت کمبود ویتامین D در غذا ایجاد می‌شود؛ البته علت راشی‌تیسم گاهی عدم توانایی بدن در جذب و یا سوخت و ساز ویتامین D است. این بیماران هم معمولا برای اصلاح تغییر شکل اندام پایینی‌شان نیاز به عمل جراحی دارند.
علل دیگر پرانتزی بودن زانو در بچه ها عبارتند از: آسیب صفحات رشد اطراف مفصل زانو بدنبال شکستگی و یا عفونت، مشکلات بافت‌های نرم و به‌خصوص رباط‌های اطراف زانو. توجه داشته باشیم که:
اگر پاهای بچه بعد از سن 24 ماهگی همچنان پرانتزی است،
شدت پرانتزی بودن زیاد است،
اگر شدت پرانتزی بودن یک در طرف بیش از طرف دیگر است، باید به پزشک مراجعه کنید.
مهرداد منصوری
اورتوپد
