روزنامه سپید | اخبار 4 | 18 آبان 1393 | لینک خبر:
sepidonline.ir/d34522
زمانی می‌توان گفت تجویز یا مصرف دارو منطقی است که به بیمار دارویی مناسب، با کمترین عارضه و با توضیحات کافی تجویز و تحویل شود. همچنین دوز و مدت زمان مصرف آن مناسب بوده و حتی‌الامکان دارای کمترین قیمت موجود در بازار باشد. لذا چنانچه یکی یا چند مورد از فاکتورهای فوق وجود نداشته باشد، تجویز آن دارو غیرمنطقی تلقی می‌شود. به نظر می‌رسد در دنیا حداقل نیمی از داروها بطور نامناسبی تجویز یا نسخه‌پیچی می‌شوند و بنابراین نیمی از بیماران آنطور که شایسته است تحت درمان قرار نمی‌گیرند.
دو‌سوم آنتی‌بیوتیک‌ها در سراسر جهان بدون نسخه به فروش می‌رسند. در مناطقی مثل اندونزی، پاکستان و هند بیش از 70 درصد بیماران آنتی‌بیوتیک دریافت می‌کنند. بررسی‌های مختلف آماری نشان داده به‌ویژه در کشورهای با درآمد کم بیش از 90 درصد تزریق‌ها غیرضروری‌اند. عوارض دارویی در آمریکا در میان 10علت شایع مرگ و میر قرار گرفته و این موضوع برای آن کشور سالانه بین 30 تا 130 بیلیون دلار هزینه دربر داشته است. مقاومت‌های آنتی‌میکروبیال نیز به‌طور روزافزون در حال گسترش‌اند. مقاومت مالاریا به کلروکین در حداقل 81 کشور از 92 کشور مالاریا‌خیز (از جمله جنوب ایران) به اثبات رسیده است.
سیاستگذاران، مراکز درمانی و ارائه‌دهندگان خدمت (پزشکان) و مردم، همگی در ایجاد این نابسامانی‌ها نقش داشته‌اند. لذا می‌توان گفت همکاری همه آن گروه‌ها از طریق ارائه و رعایت راهنماهای بالینی، اصلاح ساختارها، آموزش عمومی، تحصیلات منطبق با سیاست‌های نظام سلامت کشور، مدیریت و رصد کلیه وقایع و... همگی از اجزای کلیدی برای بهبود تجویز یا مصرف منطقی دارو به حساب می‌آیند.
برای دستیابی به شرایط مناسب‌تری از تجویز یا مصرف منطقی دارو، اولین قدم، تعیین جایگاه فعلی و شناخت موقعیت کنونی هر جامعه به لحاظ شاخص‌های مرتبط با داروست تا بتوان مکانیسم یا نقشه راه مشخصی در ماه‌ها یا سال‌های بعد ترسیم کرد. در بین شاخص‌ها، برخی از اهمیت بیشتری برخوردارند که در این مقاله سعی شده براساس توصیه‌های WHO و INRUD (شبکه بین‌المللی تجویز/ مصرف منطقی دارو) تعاریف و راهکارهای مشخصی از آن برای دولت‌ها ارائه شود.
بحث
سه ویژگی کلی ازسوی WHO/INRUD معرفی شده است. این شاخص‌ها گرچه همه ویژگی‌های تجویز یا مصرف دارو را در بر نمی‌گیرند، در دسترس‌تر بوده و نیاز به انطباق‌سازی خاصی با سیاست‌های جاری سلامت کشورها ندارند. این سه شاخص اساسی یا استاندارد
(Core drug use Indicators) به‌عنوان ابزاری ساده و سریع برای ارزیابی میزان بحران موجود در مراقبت‌های سلامت اولیه هر جامعه و با امکان هرگونه مداخله، معرفی و توصیه شده‌اند:
شاخص‌های نسخه‌نویسی،
شاخص‌های مراقبت از بیمار،
شاخص‌های تسهیلات سلامت،
علاوه بر این سه شاخص، شاخص‌های تکمیلی دیگری نیز وجود دارند که کم‌اهمیت نیستند ولی به‌دلیل سختی در جمع‌آوری اطلاعات و سنجش آنها کمتر استاندارد شده یا در جوامع مختلف برای آنها دیدگاه‌های متنوعی وجود دارد، لذا در این مقاله کمتر به آنها پرداخته شده، مثل:
درصد بیمارانی که بدون دارو درمان می‌شوند (روش‌های غیر دارویی): به‌طور کلی انتظار می‌رود 35 درصد بیماران نیاز به دارو نداشته باشند، ولی این شاخص در جوامع یا مناطقی که دسترسی به دارو در آنها اساسا با مشکلاتی همراه است قابل اعتماد نیست.
میانگین قیمت هر نسخه دارویی: باید تعریف مشخصی از آن ارائه شود، مثلا کل قیمت نسخه مدنظر باشد یا بخشی که بر عهده بیمار است ازآن کسر شود.
درصد هزینه‌های مربوط به آنتی‌بیوتیک‌های تجویزی (نسبت به کل هزینه نسخ): که لازمه آن وجود لیستی از داروهای هرگروه مورد اشاره و نیز به‌روزرسانی قیمت آنهاست. لازم است تکلیف سهم بیمار در محاسبات مشخص شود.
درصد هزینه‌های مربوط به داروهای تزریقی (نسبت به کل هزینه نسخ): لازمه آن وجود لیستی از داروهای هر گروه مورد اشاره و نیز به‌روزرسانی قیمت آنهاست. لازم است تکلیف سهم بیمار در محاسبات مشخص شود.
درصد تجویز نسخه مطابق گایدلاین: که لازمه آن وجودراهنماهای بالینی برحسب اپیدمیولوژی هرمنطقه است. شاخصی جذاب ولی دستیابی به نتایج و انطباق آن بااستانداردهاسخت است.
درصد بیمارانی که از درمان یا مراقبت‌هایی که دریافت کرده‌اند راضی هستند: ارزیابی میزان رضایتمندی به‌دلیل ارتباط عجیب وپیچیده آن با فرهنگ‌ها و باورهای مختلف بسیار سخت است. شاید به‌صورت محلی یا منطقه‌ای (Local) و با لحاظ عوامل دیگری همچون رازداری و به‌صورت محدود قابل انجام باشد.
درصد تعداد مراکز درمانی که به اطلاعات دارویی غیرتجاری (بی‌طرفانه و غیر تبلیغاتی) دسترسی دارند. طبعا لازم است لیستی از اطلاعات و منابع واجد شرایط تهیه و در اختیار قرار بگیرند.
شاخص‌های اصلی یا استاندارد
(Core drug use indicators)
همانطور که قبلا اشاره شد، سه شاخص اصلی یا استاندارد با ویژگی‌های منحصر بفرد خود بدلیل اجرایی و عملی بودن و سهولت در دسترسی مدنظر بوده و توصیه می‌شوند. برای هر یک از این شاخص‌ها و زیرگروه‌های آنها فرم‌های استانداردی تهیه و پیشنهاد شده که درصورت نیاز می‌توان به منابع مورداستفاده در تهیه و تدوین این مقاله مراجعه کرد. این فرم‌ها قابل بومی‌سازی بوده و لازم است در صورت ضرورت با توجه به اهداف مورد انتظار و برحسب سیاست‌های کلی نظام سلامت هر کشور استاندارد شوند.
در قسمت‌های بعدی به شاخص‌های اصلی یا استاندارد پرداخته خواهد شد.
ترجمه وتدوین: دکتر افشین جوادیان
