روزنامه سپید | اخبار 6 | 08 آذر 1393 | لینک خبر:
sepidonline.ir/d32965
هیچ انسانی دوست ندارد دیگران از اتفاقاتی که در حریم خصوصی‌اش می‌گذرد با خبر شوند، اما نگه داشتن رازها برای بعضی کار سختی است. حالا اگر این مسایل مربوط به سلامت و بیماری فرد باشد، کار سخت‌تر می‌شود؛ انتشار فیلم‌هایی لحظات آخر زندگی موسیقیدانی که به تازگی در گذشته و چند فیلم بیمارستانی که اخیرا منتشر شده، همه رازهای پزشکی هستند که نباید به جامعه رسوخ می‌کرد؛ اما این اتفاق افتاد و این سوال را به ذهن آورد که آیا پزشکان پایبند به قسم پزشکی رازداری هستند یا نه؟ این همان نکته‌ای است که این پرونده سعی دارد در مورد آن بحث کند.
هر فرد حق دارد که اطلاعات شخصی و خصوصی‌اش را از دیگران پنهان نگه دارد، به خصوص بیماران در این مورد تاکید بیشتری دارند. بعضی‌ها دوست ندارند بقیه از وضعیت سلامتشان با خبر شوند و اگر این موضوع را فقط پزشک معالج او می‌داند، نباید آن‌را افشا کند، مگر در مواردی که به ضرر سلامت بیمار باشد. پزشکان زیادی با این مساله مواجه بودند و مجبور شده‌اند که حتی واقعیت را از خود بیمار هم پنهان کنند. پزشکی روایت می‌کرد: «یک بار این وظیفه را داشتم به پسر 22 ساله‌ای که از بیماری قلبی رنج می‌برد و احتیاج به پیوند قلب داشت این موضوع را اطلاع دهم. پدر آن پسر به من گفت اگر او از این تشخیص مطلع شود، نابود خواهد شد.» او به من گفت: «لطف زیادی می‌کنی اگر نزد او برگشته و بگویی که به زودی خوب خواهی شد.» پدر التماس می‌کرد:«لطفا به او بگویید اگر کارهایی که شما می‌گویید را انجام دهد، بهبود می‌یابد.»گرچه پزشکان مجبور هستند که تمام اطلاعات پزشکی را برای بیمارانشان افشا کنند، اما این موضوع واضح است که این مرد جوان برای شنیدن خبر بدی که پزشک داشت، آماده نبود. او به پشت خوابیده بود، گریه می‌کرد و نمی‌پذیرفت که برگشته و با پزشک صحبت کند. بنابراین پزشک هر آن‌چه که پدرش خواسته بود را بیان کرد. این یکی از جمله مواردی است که پزشکان با آن بسیار مواجه می‌شوند و گاهی مجبورند که یاد بگیرند چگونه رازهای بیمارانشان را نگه دارند. رازداری اما فقط همین نیست؛ پزشکان اسرار محرمانه بسیاری از بیمارانشان دارند که نباید و نمی‌توانند آنها را افشا کنند. در بیان علت رازداری دلایل متعددی ذکر می‌شود که از جمله می‌توان احترام به استقلال بیمار و نیز جلوگیری از آسیب رسیدن به رابطه پزشک و بیمار اشاره کرد که مهم‌ترین مساله در این میان صداقت و اعتماد طرفین است. برای همین در اکثر نظام‌نامه‌های اخلاقی انجمن‌ها و تشکل‌های حرفه‌ای پزشکی به مساله حریم خصوصی و رازداری تاکید فراوان شده است و حتی در بعضی از کشورها در این خصوص قوانینی وضع کرده‌اند.
تقریبا در تمام قوانین جاری کشور‌های مختلف جهان پزشکان مکلف به رازداری و حفظ اسرار بیماران خود هستند. به طور مثال در کشور اتریش بر طبق قانون، کلیه افراد شاغل در بخش‌های فدرال، ایالتی و ناحیه‌ای ملزم به رازداری هستند. بنابر قانون بیمه اجتماعی و قانون بیمارستان‌ها کلیه افراد شاغل در بخش بهداشت یا موسسات بیمه اجتماعی ملزم به رازداری هستند و بر اساس قانون، افشای راز جرم محسوب می‌شود. در فرانسه هم رازداری حرفه‌ای که به سود مصالح بیمار است برای کلیه پزشکان اجباری است.
در قوانین کشور نروژ تصریح شده است که پزشک در مورد سلامت افراد یا دیگر مسایل شخصی او که در طول طبابت مطرح کرده ملزم به رازداری است. افشای آن جریمه و حداقل شش ماه حبس خواهد داشت. اصل چهارم نظامنامه اخلاق پزشکی انجمن پزشکی آمریکا، تعهد پزشک به رعایت رازداری را بسیار ضروری دانسته است. در راهنماهای اخلاقی نیز با وجود چند بار بازنگری، رازداری جایگاه خود را به عنوان یکی از عناصر اصلی حفظ کرده است.
در میانه قرن 19، «نظامنامه انجمن اخلاق پزشکی آمریکا»، مقرر کرد که پزشکان «وظیفه مقدسی» برای «اجتناب از مسایلی که باعث گرایش بیماران به دلسردی و افسردگی روان آنها می‌شود دارند»، اما زمانه عوض شده است. اخلاق غالب در پزشکی، بر استقلال بیماران تاکید دارد. امروزه آنها اطلاعات سلامتشان را دارند و این حق را دارند که بر سلامت و مراقبتشان نظارت داشته باشند و باید کاملا در جریان امور و اطلاعات قرار گیرند. مساله رازداری پزشکان اما قدمتی به درازای تاریخ داد. در حدود 2500 سال قبل، در قسم معروف بقراط به این موضوع اشاره شده است که «خدمتگزاران بهداشت باید رازدار باشند.» بقراط از رازداری به عنوان امری مقدس نام برده است. مساله رازداری از گذشته تا امروز باوری است که عوض نشده است.
در سوگندنامه «مون‌پلیه» در قرن ۱۹ میلادی، حوزه رازداری به طور گسترده‌تری لحاظ شده و با تاکید بر حفظ حریم خصوصی بیماران، این چنین بیان شده است: «چشمان من اسرار خانه‌هایی را که در آنها وارد می‌شوم نخواهند دید و زبان من اسراری را که به من می‌سپارند فاش نخواهد کرد و رفتار من هیچ‌گاه موجب تسهیل بدکاری، تبهکاری و جنایت نخواهدشد.»
در مورد رازداری بیماران به پزشکان، داروسازان، کارکنان، دانشجویان پزشکی و تمام آن‌هایی که با رازهای بیماران سر و کار دارند، توصیه شده است که نباید رازهای آنها را افشا کنند. البته در این میان استثناهایی هم وجود دارد که در مورد اعمال مجرمانه یا برای حفظ سلامت عمومی مردم این قانون زیر پا گذاشته می‌شود.حفاظت از اطلاعات خصوصی بیمار و عدم افشای آنها بدون رضایت وی، جلوگیری از افشای مجدد رازی که در یک ارتباط محرمانه فاش شده است، ارتباطی که در آن فرد رازگو (بیمار) از فرد رازدار (پزشک) توقع دارد رازش را بدون رضایت وی فاش نسازد، تعهد تلویحی یا صریح پزشک به عدم انتقال اطلاعات کلامی یا غیر کلامی بیمار بدون رضایت وی به شخص دیگر، محرمانه تلقی کردن اطلاعات مربوط به مریض توسط پزشک از جمله مواردی است که در منابع مختلف درباره رازداری پزشکی آمده است.رازداری حتی در مورد پرستاران هم تاکید شده است. توصیه شده است که آنها باید از گفتن هر چه می‌بینند و یا می‌شنوند که مربوط به رازهای بیماران یا بستگان آنها است به دیگران پرهیز کنند. در قسم «فلورانس نایتینگل» آمده است: «پرستاران باید نسبت تمام مسایل شخصی و حتی خانوادگی بیماران رازدار باشد.» همچنین در قسم پرستاران یونان ذکر شده است که «پرستاران باید به رازهای مردم احترام بگذارند، رازهایی که بیماران دوست ندارند که دیگران از آنها مطلع شوند.» با این وجود این مساله مطرح است که دنبال کردن قسم پزشکی رازداری بدون طرح سوال در ذهن یک پزشک اشتباه است. آنها باید بدانند که در موقعیتی خاص ممکن است مجبور شوند که اصول را زیر پا بگذارند. به عنوان مثال اگر فردی زخمی به مطب پزشک آمد و اعتراف کرد که در جریان قتل یک نفر این اتفاق برایش افتاده است، او باید این موضوع را به پلیس اطلاع دهد؛چرا که جان انسان‌ها بالاتر از رعایت ضوابط و اصول رازداری است و ممکن است جان فرد سومی هم به خطر بیفتد.
امروزه به دلیل پیشرفت تجهیزات و تکنولوژی، امکان نگهداری اسرار بیماران بسیار سخت است چرا که تمام مشخصات بیمار، نوع بیماری و مسایل او در کامپیوتر بیمارستان ثبت می‌شود که علاوه بر پزشکان و پرستاران، افراد دیگری مانند منشی‌ها یا رادیولوژیست‌ها و حتی در مواردی نیروی خدماتی بیمارستان به آن دسترسی دارند. همچنین امکان کپی کردن اطلاعات افراد و تکثیر آن در مواردی که شخص بیمار، شخصیتی مهم باشد به سادگی امکان‌پذیر است. در نتیجه این سوال باقی می‌ماند که با وجود پیشرفت‌هایی که صورت گرفته آیا امکانی برای رازداری پزشکان و دیگر عوامل مرتبط با سلامت افراد باقی می‌ماند؟ در مواردی حتی اگر پزشک بخواهد تمام اصول رازداری را رعایت کند درجاهایی این اسرار فاش می‌شوند، به عنوان مثال در یونان اداره مالیات این حق را دارد که پرونده‌های بیماران در مطب شخصی پزشکان بررسی کند. آنها این کار را برای این‌که کسی نتواند از مالیات فرار کند، انجام می‌دهند. یکی دیگر از مسایلی که در مورد رازداری پزشکان مطرح می‌شود، افشای اخبار وضعیت سلامت رهبران سیاسی است. برخی بر این باور هستند که افشا نکردن اسرار پزشکی بیماران در مورد رهبران سیاسی نباید صدق کند، چرا که مردم حق دارند که درباره وضعیت سلامتی کسی که در راس قدرت هست خبردار شوند.همچنین سوال دیگری که مطرح می‌شود این است که آیا رازهای محرمانه پزشکی بیماران بعد از مرگ بیماران هم کاربرد دارد؟ بر طبق نظامنامه انجمن جهانی اخلاق پزشکی، رازداری – حتی بعد از مرگ – هم باید رعایت شود. این موضوع آن‌قدر مهم بوده که در معاهده ژنو نیز بر آن تاکید شده است. اصولا پزشکان از راه‌های مختلف از رازهای بیمارانشان مطلع می‌شود، یکی از موارد وقتی است که بیماری بستری است و نزدیکان و اقوام او نزد پزشک آمده و مسایل شخصی او را بیان می‌کنند، مثل این‌که او یک فرد الکلی است، یا از نظر روانی اختلالاتی دارد. آنها تصور نمی‌کنند که بیمار بهبود یابد. بعد از بهبودی همان افراد به پزشک مراجعه کرده و از او می‌خواهند حرف‌هایی که درباره بیمار گفته‌اند را به او منتقل نکنند. بر اساس نظامنامه انجمن پزشکی انگلستان، در پنج مورد پزشکان رازهای پزشکی را می‌توانند افشا کنند؛ وقتی که آنها رضایت بیمار را برای افشای اطلاعات دارند، زمانی که به خاطر دلایل پزشکی پرسیدن رضایت بیمار ناخوشایند است، زمانی که تعهد پزشکی به جامعه بر رازداری‌اش برتری داشته بشد، زمانی که او مجبور است که اطلاعات را برای دادگاه و یا قانون افشا کنند و در موارد تحقیقات پزشکی که توسط مقامات بالای کمیته مرکزی اخلاق پزشکی در هر جامعه‌ای تصویب شده باشد.رازداری پزشک بسیار در درمان هم تاثیر خواهد گذاشت، در صورتی که بیمار بداند که اطلاعاتش توسط پزشک حفظ نخواهد شد، به او مراجعه نخواهد کرد و درصورت لزوم هم اگر مجبور به مراجعه شود مسلماً شرح حال کاملی از مشکلاتش را بیان نخواهد کرد، در نتیجه پزشک هم تشخیص درست ندارد و درمان مسیر صحیح خود را طی نمی‌کند. رازداری پزشک علاوه بر جلب اعتماد بیمار و در برداشتن کسب بهترین نتیجه، ضامن احترام به حق آزادی و حفظ استقلال بیمار در نگهداری از اطلاعات شخصی‌اش است.
زینب کاظم‌خواه
