روزنامه سپید | اخبار 13 | 27 آبان 1394 | لینک خبر:
sepidonline.ir/d2446
از زمانی که ویتامین D تکمیلی به غذاها اضافه شد، دانشمندان تصور می‌کردند که بر بیماری نرمی استخوان و سایر بیماری‌های ناشی از کمبود آن فائق آمده‌اند، ولی متاسفانه کمبود ویتامین D هنوز در قله کوه یخی قرار دارد که دسترسی به آن مشکل است. این بیماری در کودکان و بزرگسالان شایع است و کمبود آن در داخل رحم و زمان کودکی باعث عقب‌افتادگی رشدی و بدشکلی‌های استخوانی شده و ممکن است در آینده موجب شکستگی استخوان ران شود. در بزرگسالان هم باعث تشدید استئوپنی، استئوپروزیس، استئومالاسی، ضعف عضلانی شده و خطر شکستگی را افزایش می‌دهد.
با کشف گیرنده‌های ویتامین D در سلول‌ها و نسوج، بینش جدیدی در مورد عمل این ویتامین پیدا شد که جالب‌ترین نقش آن کاهش خطر بسیاری از بیماری‌های مزمن شامل سرطان‌های شایع، بیماری‌های اتوایمیون، بیماری‌های عفونی و قلبی عروقی است. در این مختصر بازبینی سعی میشود نقش این ویتامین را در سلامت اسکلت بدن و بیماری‌های غیراسکلتی و روش‌هایی را برای جلوگیری و درمان آنها پیشنهاد کنیم. تمام مطالبی که ذکر میشود از نظر علم پزشکی، کمکی است به بهبود سلامت مردم به‌خصوص خانم‌ها و هدف دیگری وجود ندارد. انسان ویتامین D را از طریق تابش اشعه خورشید به پوست بدون محافظ و پوشش، غذا و مکمل‌های غذایی به دست می‌آورد. تابش اشعه ماوراءبنفش خورشیدی (با طول موج 290-315 nm) به کلسترول زیر پوست بدن که 7-dehydrocholestro- است، باعث تشکیل previtami- D3 شده و سریعا به ویتامین D3 تبدیل میشود. با افزایش بیش از حد تابش اشعه خورشید به بدن، previtami- D3 توسط نور خورشید تخریب میشود بنابراین موجب مسمومیت نمی‌‌شود.
ساخت ویتامین D ناشی از تابش اشعه خورشید به چند فاکتور بستگی دارد. 1- عرض جغرافیایی: مانند کشورهایی که در بالای خط استوا قرار دارند، 2- فصل: در فصل‌هایی که اشعه خورشید به‌طور مایل می‌تابد ویتامین‌سازی D3 ناچیز است، مانند فصل آبان تا بهمن، 3- ساعت: بهترین ساعت از 13-10، 4- رنگ پوست: افراد با پوست تیره و سیاه‌پوستان بیشتر در خطر هستند. 5- سن: افراد مسن به علت کمی چربی زیر پوست در خطر هستند6- چاقی: ویتامین‌سازی D3 نسبت معکوس با شاخص توده بدنی دارد.
ویتامین D موجود در پوست و مواد غذایی، در کبد متابولیزه شده و به 25-hydrpxy vitami- D3 تبدیل میشود که تعیین‌کننده غلظت ویتامین D سرم افراد است. سپس در کلیه به وسیله آنزیم 25- dihydroxyvitami- D hydroxylase به شکل فعال آن، یعنی 1-25- dihydroxyvitami- D3 تبدیل میشود که به وسیله هورمون پاراتیرویید پلاسما و کلسیم و فسفر سرم تنظیم میشود. همچنین، فاکتوری که از فیبروبلاست‌های استخوان ترشح میشود، باعث کاهش تشکیل این ویتامین میشود. ویتامین D جذب کلسیم را از کلیه و جذب کلسیم و فسفر را از روده افزایش می‌دهد.
در مورد غلظت طبیعی ویتامین D3 سرم اختلاف‌نظر وجود دارد، ولی اکثر محققان معتقدند که کمتر از 30 ng/m- را کمبود و بیشتر از 150 ng/m- را مسمومیت با آن تلقی کنند. با این تعریف به نظر می‌رسد که بیشتر از یک میلیارد نفر در جهان مبتلا به کمبود این ویتامین باشند.
براساس چندین مطالعه‌ای که در آمریکا و اروپا انجام گرفته، بیشتر از 50 درصد خانم‌هایی که در سنین پس از یائسگی بوده و برای جلوگیری از اوستئوپورز دارو مصرف می‌کردند، غلظت ویتامین D3 سرم آنها کمتر از 30 ng/m- بوده است. همچنین 40 تا 100 درصد خانم‌ها و آقایانی که در اجتماعات مختلف زندگی می‌کردند، کمبود ویتامین D3 داشته‌اند. کودکان و بزرگسالان هم در معرض خطر کمبود ویتامین D قرار دارند، مثلا 52 درصد سیاه‌پوستان و اسپانیایی‌هایی که در بوستون زندگی می‌کنند و 48 درصد دختران سفیدپوست سنین قبل از بلوغ میزان غلظت
25-(OH)D3 سرم آنها کمتر از 20 ng/m- بوده است. در مطالعه‌ای که در تهران روی دختران 15-11 سال انجام گرفته، حدود 11 درصد آنها غلظت ویتامین D کمتر از 10 ng/m- داشته‌اند. همچنین در مطالعه دیگری غلظت ویتامین D 47 درصد خانم‌های 19-10 سال، کمتر از 10 ng/m- یا 10-20 ng/m- بوده است. مردمی که در خط استوا زندگی می‌کنند و از تماس آفتاب به بدن خود جلوگیری نمی‌کنند، غلظت ویتامین D سرم آنها بیشتر از 30 ng/m- است و بالاخره در مناطقی که آفتاب زیادی وجود دارد، اگر از تابش اشعه به بدن بوسیله لباس جلوگیری شود، کمبود ویتامین زیاد است، مثلا 50-30 درصد کودکان و بزرگسالانی که در عربستان، ترکیه، امارات عربی و هند زندگی می‌کنند، غلظت ویتامین D سرم آنها کمتر از 20 ng/m- است. در مطالعه‌ای دیده شد، خانم‌های باردار و شیرده، با وجود اینکه روزانه از قرص‌های پره‌ناتال ویتامین D که حاوی 400 واحد ویتامین D است، استفاده کرده وهمراه با آن به‌طور متوسط 3-2 لیوان شیر هم مصرف می‌کردند، غلظت ویتامین D سرم 73 درصد خانم‌های باردار و 80 درصد شیرخواران آنها کمتر از 20 ng/m- بوده است. در مطالعه دیگری که روی خانم‌های شیرده تهرانی انجام گرفته، فقط در 7/9 درصد آنها غلظت ویتامین D سرم بیشتر از 30 ng/ml، 43 درصد 10-30 ng/m- و 2/47 درصد کمتر از 10 ng/m- بوده است، بنابراین با توجه به این مطالعات بروز بیماری‌های زیاد و خطرناکی در انتظار این خانم‌های تهرانی قرار دارند.
بدون ویتامینD، جذب کلسیم غذایی از روده به 15-10 درصد و فسفر به 60 درصد کاهش می‌یابد. با وجود ویتامین D جذب کلسیم به 40-30 درصد و فسفر به 80 درصد می‌رسد. غلظت این ویتامین بستگی به دانسیته معدنی استخوان در خانم‌ها و آقایان سفید و سیاه‌پوست دارد. زمانی که غلظت ویتامینD سرم 40 ng/m- یا بیشتر باشد، حداکثر تراکم استخوان‌سازی انجام می‌گیرد و زمانی که مقدار ویتامینD به 30 ng/m- برسد جذب کلسیم روده‌ای به مقدار زیادی کاهش می‌یابد که همراه با افزایش ترشح مقدار هورمون پاراتیروئید است، در نتیجه باعث تشدید جذب مجدد کلسیم از توبول‌های کلیه و تحریک ساخته شدن 1-25- dihydroxyvitami- D توسط کلیه‌ها میشود. همچنین این هورمون موجب تحریک استئوبلاست‌ها و در نتیجه تشدید تولید استئوکلاست‌ها در زمان کمبود ویتامین میشود که باعث از بین رفتن تراکم استخوان‌ها شده و در نتیجه باعث بروز استئوپنی و استئوپروزیس شده و خطر شکستگی استخوان‌ها را افزایش می‌دهد.
کمبود مقدار منیزیم سرم از ایجاد افزایش هورمون پاراتیروئید ثانوی جلوگیری می‌کند، در نتیجه غلظت هورمون پاراتیروئید سرم طبیعی گزارش میشود. در مواقعی که مقدار ویتامین D به کمتر از 20 ng/m- برسد، افزایش هورمون پاراتیروئید هم باعث دفع بیشتر فسفر از ادرار میشود، در نتیجه مقدار فسفر سرم در حد کم طبیعی یا کاهش یافته نمود پیدا می‌کند. با کمبود کلسیم و فسفر تراکم استخوان‌ها کاهش می‌یابد و منجر به علائم واضح نرمی استخوان در کودکان و استئومالاسی در بزرگسالان و دردهای استخوانی موضعی یا عمومی میشود که با مختصر فشار آوردن توسط انگشت شست روی استخوان جناح یا استخوان تیبیا (ساق پا) درد شدید استخوانی ایجاد میشود، در صورتی که در استئوپروزیس درد استخوانی نداریم.
ادامه دارد...
حسین داهیفر
متخصص اطفال، دانشیار دانشگاه
