روزنامه سپید | اخبار 8 | 06 اردیبهشت 1394 | لینک خبر:
sepidonline.ir/d22496
با افزایش نگرانی‌ها نسبت به شیوع رو به رشد مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی، گروهی از محققان به دنبال روش‌های جایگزین برای درمان بیماری‌های عفونی هستند. اخیرا، پروبیوتیک‌ها به دلیل ارزانی و نیز تبلیغات گسترده‌ای که در مورد اثربخشی آنها شده، مورد توجه عموم قرار گرفته‌اند. البته شواهد محدود و گاه ضد و نقیض موجود در مورد جایگاه پروبیوتیک‌ها در درمان اسهال مرتبط با مصرف آنتی‌بیوتیک، ولوواژینیت کاندیدایی و سرماخوردگی، هنوز توصیه و تجویز فراورده‌های حاوی پروبیوتیک را زیر سوال می‌برد. اولین مشکل در مورد پروبیوتیک‌ها آن است که یافته‌های علمی به نفع مفید بودن تجویز آنها در تمام گروه بیماران ناکافی هستند. بسیاری از مطالعات، نتایج امیدوارکننده‌ای برای برخی از انواع باکتری‌ها نشان داده‌اند، اما هنوز انجام مطالعات گسترده‌تر و دقیق‌تر لازم است. برخی افراد با هدف ارتقای سلامت عمومی خود از محصولات حاوی پروبیوتیک استفاده می‌کنند. بسیاری از این مصرف‌کنندگان، از فرمولاسیون‌های مختلف پروبیوتیک‌های موجود آگاه نیستند. نکته مهم آنکه با وجود محدود بودن اطلاعات در مورد اثربخشی پروبیوتیک‌ها، جوابگویی به بیمارانی که در این زمینه مشاوره می‌طلبند، دشوار است.
پروبیوتیک‌ها و باورهای ضد و نقیض
پروبیوتیک‌ها معمولا به‌عنوان «باکتری‌های خوب» شناخته می‌شوند. باکتری‌های خوبی که می‌توانند جایگزین باکتری‌های طبیعی همزیست در روده باشند. سازمان جهانی بهداشت، پروبیوتیک‌ها را به‌عنوان «میکروارگانیسم‌های زنده‌ای که در صورت مصرف محدود در رژیم غذایی، برای سلامت میزبان مفیدند»، تعریف کرده است. در آمریکا، پروبیوتیک‌ها معمولا در موادغذایی، به‌ویژه در لبنیات مصرفی روزانه و نیز مکمل‌های غذایی گنجانده شده‌اند. میکروارگانیسم‌هایی که به‌عنوان فراورده پروبیوتیک در بازار موجودند، شامل انواع مختلف لاکتوباسیل‌ها و بیفیدوباکتریوم (باکتری‌های گرم مثبت و تولیدکننده اسید لاکتیک که اغلب در لوله گوارش یافت می‌شوند) هستند. هرچند که برخی از مکمل‌های غذایی ممکن است حاوی سوش‌های انتروکوک، باسیل‌ها، استرپتوکوک و اشریشیا نیز باشند، اما اینها معمولا کمتر در دستگاه گوارش یافت می‌شوند. امروزه هر محصولی که حاوی پروبیوتیک باشد، یک مکمل غذایی درنظر گرفته می‌شود و تحت پوشش قوانین دولتی مربوط به مکمل‌های غذایی قرار می‌گیرد. به این معنا که تولیدکننده فقط می‌تواند در مورد قابلیت این فراورده‌ها در افزایش سلامت عمومی اظهارنظر کند و نمی‌تواند ادعایی مبنی بر وجود موادموثره درمانی یا پیشگیری‌کننده از یک بیماری داشته باشد. تولیدکنندگان این محصولات موظف هستند استانداردهای تولید محصول را رعایت کنند، اما وظیفه‌ای در قبال ارائه اطلاعات پیرامون ایمنی و اثربخشی موادموثره موجود در مکمل غذایی ندارد. مجاز بودن ارائه صرفا اطلاعات عمومی، مورد دیگری است که داروسازان و پزشکان در پاسخ‌گویی به بیماران علاقه‌مند به مصرف پروبیوتیک‌ها باید به آن توجه داشته باشند. تبلیغاتی پیرامون مصرف پروبیوتیک‌ها در درمان بیماری‌های مختلفی نظیر اسهال حاد، آلرژی‌ها، عفونت‌های تنفسی، سندرم روده تحریک‌پذیر و بیماری التهابی روده صورت گرفته است. به علاوه، به‌تازگی مطالعاتی در زمینه تجویز پروبیوتیک‌ها در مبتلایان به بدخیمی مثانه، دیابت و عارضه رد پیوند توسط میزبان در دریافت‌کنندگان پیوند ارائه شده است. برخلاف وضعیتی که در مورد بسیاری از ویتامین‌ها و موادمعدنی وجود دارد، هیچ دستورالعمل جامعی در مورد دوز روزانه مجاز یا اثربخش برای مصرف پروبیوتیک‌ها مطرح نیست و دوز پروبیوتیک که روی مکمل‌های غذایی قید شده، معمولا براساس یک مطالعه که اثرات آن نوع خاص باکتری را روی سلامت بررسی کرده، تعیین شده است. این دوز در مورد سوش‌های مختلف باکتری‌ها و نیز بیماری‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد. پروبیوتیک‌ها نسبت به شرایط محیطی مانند گرما، رطوبت، اکسیژن و نور حساس‌اند. بنابراین مصرف‌کنندگان باید در زمان ذخیره‌سازی محصولات پروبیوتیک، به این نکته توجه داشته باشند و از دستورات روی برچسب آن پیروی کنند.
ایمنی پروبیوتیک‌ها
میکروارگانیسم‌هایی که به‌طور کلی ایمن (بی‌خطر) نامیده می‌شوند، شامل انواع مختلف لاکتوباسیل‌ها، بیفیدوباکتریوم‌ها و نیز سوش‌های خاصی از مخمر هستند. سایر باکتری‌ها نظیر انتروکوک و سوش‌هایی از استروپتوکوک، به‌طور کلی ایمن فرض نمی‌شوند، اما به کرات به‌عنوان پروبیوتیک مصرف می‌شوند، مثلا هرچند که از نظر تئوری، خطرات و عوارض ناخواسته متعددی در این زمینه مطرح شده، اما به ندرت یک باکتری تولیدکننده اسید لاکتیک برای بیماری خطرناک درنظر گرفته می‌شود. خطر کلونیزاسیون یا انتقال مقاومت آنتی‌بیوتیکی در بیماران با نقص سیستم ایمنی، خردسالان و سالمندان بیشتر است. بنابراین، باید در تجویز پروبیوتیک‌ها در این گروه‌های در معرض خطر احتیاط شود. مطالعات انجام شده در مورد پروبیوتیک‌ها اکثرا از نظر زمانی کوتاه‌مدت بوده‌اند، در نتیجه اطلاعاتی در مورد ایمنی مصرف طولانی‌مدت آنها و احتمال ایجاد عوارض جانبی شدید، در دست نیست. برای قضاوت صحیح، بی‌شک باید مطالعات بیشتری روی ایمنی پروبیوتیک‌ها انجام شود.
اثربخشی پروبیوتیک‌ها
همان‌طور که می‌دانیم، وجود باکتری‌ها در روده برای حفظ سلامت ضروری است، اما ممکن است ترکیب فلور روده در شرایطی که فرد دچار بیماری می‌شود، تغییر کند. بسیاری از مصرف‌کنندگان معتقدند که در این شرایط، مصرف پروبیوتیک با حفظ تعادل فلور طبیعی روده، از رشد باکتری‌های مضر جلوگیری می‌کند. البته شاید این استدلال برای تشریح کامل نحوه اثر باکتری‌ها روی سلامت، ابتدایی به نظر برسد. واقعیت آن است که هنوز عملکرد پروبیوتیک‌ها به درستی مشخص نیست و نمی‌دانیم که آیا اثرات درمانی روی بیماری‌های خاصی دارند یا خیر. البته مکانیسم‌های متعددی برای نحوه اثر پروبیوتیک‌ها مطرح شده‌اند. طبق یک تئوری، پروبیوتیک‌ها ترکیب فلور طبیعی روده را تغییر می‌دهند. چنین نظریه‌ای توجیه می‌کند که چرا در فردی با ولوواژینیت کاندیدایی، استفاده از ترکیبات حاوی لاکتوباسیل سودمند است، زیرا لاکتوباسیل‌ها به‌طور معمول در واژن یافت می‌شوند. بنابراین از لحاظ تئوری، مصرف این محصولات باعث ایجاد فلور طبیعی در منطقه شده و رشد گونه‌های بیماری‌زا را کاهش می‌دهد. مکانیسم پیشنهادی دیگر آن است که پروبیوتیک‌ها روی موکوس روده اثر دارند. نشان داده شده که برخی از میکروارگانیسم‌های پروبیوتیک با تحریک فعالیت لاکتاز روده اسهال حاد را درمان می‌کنند. به ویژه گزارش‌هایی مبنی بر توانایی لاکتوباسیلوس کازئیه، در تولید ماده‌ای ضدباکتری که باکتری‌های روده را مهار می‌کند، وجود دارد. چنین توضیحی می‌تواند چگونگی عملکرد پروبیوتیک در درمان اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک را توضیح دهد. همچنین پروبیوتیک‌ها ممکن است با تغییر پاسخ ایمنی در روده اثر کنند. به‌ویژه گونه‌های بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس اثرات ایمنی دارند، اما این اثرات همیشه و در همه مطالعات مشاهده نشده است. در کل مکانیسم‌های اثر برای هر سوش باکتریایی متفاوت است. به علاوه، دوز، دفعات و نحوه تجویز پروبیوتیک ممکن است اثر آن را تغییر دهد.
نتیجه‌گیری
پزشکان و داروسازان باید در صورت نیاز به تجویز پروبیوتیک، علت تجویز و اهداف درمانی مطرح در این زمینه را برای بیمار توضیح دهند و وی را از فرمولاسیون‌های مختلف پروبیوتیک مطلع سازند. همچنین مهم است که مصرف‌کنندگان از ناکافی بودن شواهد در حمایت از سودبخشی این فراورده‌ها در درمان یا پیشگیری از بیماری‌ها آگاه باشند. از سویی دیگر، اطلاع از علت نیاز بیمار به مصرف پروبیوتیک، به پزشکان و داروسازان این امکان را می‌دهد که بهترین محصول را که حاوی سوش باکتری با شواهد محکم اثربخشی روی آن عارضه است برای بیمار انتخاب کنند.
منبع: US.Pharmacist,2015
شیرین میرزازاده
