در این سری مقاله‌ها به بیماری وبا و تاریخچه آن در جهان و ایران می‌پردازیم. در شماره گذشته، به ۷ همه‌گیری یا پاندمی عمده این بیماری اشاره شد و اینک ادامه تاریخچه وبا...

     توجه: در این نوشته همه تاریخ‌ها به هجری قمری است، به جز آنهایی که در برابرشان، تاریخ خورشیدی درج شده است.

     از قرن نوزدهم به بعد، بیماری وبا باعث مرگ ده‌ها میلیون نفر شده است. در روسیه به تنهایی بین سال‌های ۱۸۴۷ تا ۱۸۵۱، بیش از یک میلیون نفر به دلیل ابتلا به آن مردند. در طی همه‌گیری دوم، ۱۵۰ هزار آمریکایی کشته شدند. بین سال ۱۹۰۰ تا ۱۹۲۰، ۸ میلیون هندی به خاطر وبا درگذشتند.

     در سال ۱۸۵۴ تحولی رخ داد. در این زمان فردی به نام «جان اسنو» متوجه اهمیت آب‌های آلوده در ابتلا به بیماری وبا شد. او پزشکی بود که کارهای زیادی در زمینه بیهوشی و بهداشت انجام داد. او را پدر دانش اپیدمیولوژی مدرن می‌دانند. آن زمان هنوز عامل بیماری و راه انتقال آن به درستی شناخته نشده بود، فقط تئوری‌هایی در مورد انتقال آلودگی از طریق «هوای بد و آلوده» وجود داشت، اما جان اسنو آنقدر زیرک بود که با ثبت موارد بیماری روی یک نقشه متوجه شیوه انتقال بیماری شود. او موارد جدید بیماری را به صورت نقطه‌هایی روی نقشه شهر لندن ثبت کرد و متوجه شد که یک تلمبه آب عمومی در خیابان «برودویک»، عامل بیماری را منتقل می‌کند. جالب است بدانید هنوز برای قدردانی از این پزشک و کار بزرگی که کرد، این تلمبه آب در خیابان برودویک حفظ شده است!

     رابرت کخ، پزشک آلمانی، برای اولین‌بار در سال ۱۸۸۳ میلادی باکتری وبا را جداسازی و شناسایی کرد. این باکتری، سی سال پیش از آن، بدست کالبدشناس ایتالیایی، فیلیپ پاسینی، جدا و شناسایی شده بود، ولی نتایج کارهای وی ناشناخته بود.

     در زمانی که هنوز عامل بیماری و شیوه پیشگیری و درمان بیماری مشخص نبود، کشتی‌هایی که در آنها یکی از سرنشینان مبتلا به بیماری بود، پرچم قرنطینه که زرد رنگ بود روی عرضه خود برمی‌افراشتند. هیچ یک از سرنشینان نمی‌توانست تا زمان به سر آمدن قرطینه که معمولا بین ۳۰ تا ۴۰ روز بود، وارد خشکی شود.

     گسترش وبای بزرگ ۱۲۳۶ در ایران بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌سابقه بود. در خلیج فارس روزی ۱۵۰۰ نفر را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشت و چون به ناچار اجساد را به دریا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریختند، بیماری گسترش می‌یافت. بعد از رسیدن به شیراز، در عرض تنها ۴ هفته، دو سوم شهروندان شهر مردند. حاج زین‌‌‌‌‌‌‌‌‌العابدین شیروانی هم که از آن ولایت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذشت، نقل می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند: «شیرازیان کفاره گناهان خود را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌دادند و باری‌‌‌‌‌‌‌‌‌تعالی بلای وبا را بر آنها گماشت و در مدت قلیلی جمع کثیری طریق عدم پیش گرفتند.» این وبا از شیراز به مرکز ایران رسید، در سراسر مملکت «از صدهزار تن افزون بکشت.»

     در سال ۱۲۵۰ باز وبا شایع شد. به همین سال طاعون سری هم به کردستان زد. در سال ۱۲۵۲ وبای سختی در سراسر ایران شایع شد.

     ادامه دارد...

علیرضا مجیدی
پزشک عمومی