در این سری مقاله‌ها به بیماری وبا و تاریخچه آن در جهان و ایران می‌پردازیم، تاریخچه‌ای که بسیار عبرت‌آموز است و نشان می‌دهد، چگونه ناکارآمدی حکام وقت، تعلل زیردستان آنها و جهل عمومی باعث کشتارهای گسترده‌ای می‌شدند. کشتارهایی که حتی باعث رکود بازار، تعطیل تجارت و تضعیف اقتدار ملی ایران می‌شدند.

     بیماری وبا را «مرض موت» یا «مرگامرگی» نامیده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. وبا از خصوصیات سرزمین‌های عقب‌‌‌‌‌‌‌‌‌افتاده و از عوامل عقب‌‌‌‌‌‌‌‌‌ماندگی است. از جهتی زاده‌‌‌‌‌‌‌‌ فقر است و از جهتی موجد فقر، قحطی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌آورد و به دنبال قحطی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید. معمولا دامنگیر مردمی است که از وسایل مقدماتی بهداشت و تامین اجتماعی برخوردار نیستند. از نظر اقتصادی، وبا عاملی است عمده در کاهش میزان جمعیت فعال و کاهش میزان تولید. از نظر سیاسی تاثیر آن در تغییر مسیر تاریخ انکارناپذیر است. ویلیام مکنیل در کتابی که چند دهه پیش تحت عنوان «وباها و مردم» منتشر ساخت، می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گوید: «تاریخ سیاسی هر مملکت، پیروزی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و شکست‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایش با سطح زندگی و تندرستی مردمان آن مملکت تناسب مستقیم دارد و مورخین از درک این رابطه غافل مانده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.» این گفته درباره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ جامعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ گذشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ایران صدق می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. وبا از امراض بومی ایران بود و چنان‌‌‌‌‌‌‌‌‌که توضیح خواهیم داد، تقریبا همه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساله در سال یک بار شیوع می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافت و رشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی زندگی و فعالیت اجتماعی را تا اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای فلج می‌کرد.

     بیماری وبا که در انگلیسی cholera خوانده می‌شود، از واژه یونانی kholera به معنی صفرا مشتق شده است. گمان می‌رود، منشا باستانی این بیماری از هند و دلتاهای رود گنگ باشد. شرایط بهداشتی بد در آنجا و استفاده از آب استخرهای آلوده‌ای که آب در آنها ساکن بود، باعث شد که از عهد باستان، موارد این بیماری در هند رایج شود. بیماری نخست از طریق راه‌های تجاری خشکی و دریایی در سال ۱۸۱۷ به روسیه رسید. سپس از روسیه به موازات پیشرفت‌های فناوری در این کشور و مبادلات تجاری، به اروپا و سپس آمریکای شمالی رسید. به‌طورکلی در یک فاصله زمانی ۱۵۰ ساله می‌توانیم ۷ همه‌گیری یا پاندمی عمده این بیماری را ذکر کنیم:

     همه‌گیری اول در قسمت بنگال هند بین سال‌های ۱۸۱۷ تا ۱۸۲۴ رخ داد. بیماری از هند به جنوب شرقی آسیا و سپس چین، ژاپن خاورمیانه و جنوب روسیه رسید.

     همه‌گیری دوم بین سال‌های ۱۸۲۷ تا ۱۸۳۵ رخ داد و عمدتا آمریکا و اروپا را متاثر کرد. دلیل آن هم پیشرفت‌های فناوری و میزان زیاد مبادلات تجاری و مهاجرت‌های گسترده‌ای بود که رخ می‌داد.

     همه‌گیری سوم بین سال‌های ۱۸۳۹ تا ۱۸۵۶ بود و به شمال آفریقا و جنوب آمریکا هم رسید و به خصوص در برزیل غوغا کرد.

     همه‌گیری چهارم بین سال‌های ۱۸۳۶ تا ۱۸۷۵ رخ داد و منطقه صحرای بزرگ آفریقا را گرفتار کرد.

     همه‌گیری‌های پنجم و ششم به ترتیب بین سال‌های ۱۸۸۱ تا ۱۸۹۶ و ۱۸۹۹ تا ۱۹۲۳ رخ دادند. این دو آمار مرگ و میر کمتری داشتند، چون در این زمان باکتری وبا کشف شده بود و راه پیشگیری از آن مشخص شده بود.

     آخرین همه‌گیری در سال ۱۹۶۱ در اندونزی گزارش شد و به خاطر ظهور گونه جدیدی موسوم به التورE- Tor بود. این گونه هنوز هم در کشورهای در حال توسعه شیوع می‌یابد. ادامه دارد...

منبع:Redit
علیرضا مجیدی
پزشک عمومی