دوباره پای گرد و غبار به بیشتر شهرهای کشور باز می‌شود. گرد وغباری که بر اساس پیش‌بینی سازمان هواشناسی تا ۳ روز آینده همراه با باد شدید، نقاط جنوب غربی، جنوب، شرق و جنوب شرقی کشور را در می‌نوردد و در پی آن ساکنان استان‌های قم، مرکزی، اصفهان، تهران و البرز و استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و برخی از نقاط هرمزگان، شاهد ورود جبهه‌های هوایی مملو از گرد و خاک خواهند بود. گرد و خاکی که در کمتر از پنج سال گذشته به مهمان‌های ناخوانده هوای شهرهای مختلف بدل شده‌اند و به محض گرم شدن هوا، با شدت و قدرت بیشتری آسمان شهرها را یکی پس از دیگری در می‌نوردد و هرازگاهی به آسمان کشور سرک می‌کشند. گفته می‌شود علت بروز این پدیده در خشکسالی‌ها ریشه دارد. خشکسالی‌هایی که به اعتقاد مسئولان سازمان محیط زیست به واسطه سیاست‌های غلط دولت‌های گذشته و اجرای پروژه‌های فاقد ارزیابی‌های محیط زیستی شدت یافته‌اند و در بسیاری از نقاط کشور هم باعث فرونشست آب‌های زیرزمینی و وسعت یافتن زمین‌های خشک‌ شده و هم بروز خشکسالی‌های فصلی در تالاب‌های کشور که منشاء اصلی بروز پدیده گرد و غبار در بسیاری از شهرها هستند. اما به تازگی مسئولان سازمان هواشناسی کشور اعلام کرده‌اند، در کنار تمام سیاست‌های غلط مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست در سال‌های گذشته و نبود پیوست‌های ارزیابی محیطی در پروژه‌های به اجرا در آمده، کاهش چشمگیر میزان بارندگی در کشور نیز یکی از عوامل اصلی و اثرگذار در بروز پدیده خشکسالی و شدت گرفتن پدیده گرد و غبار در آسمان سراسر کشور است.

سایه سنگین هشدار خشکسالی‌ها بر سر آسمان شهرها
     «از ابتدای سال آبی جاری تا پایان خردادماه، میزان بارندگی در کشور با ۱۸درصد کاهش ثبت شده و این آمار نشان می‌دهد وضعیت بارش در ۹ استان کشور به مرحله هشداردهنده‌ای رسیده است.» این مهم را شاهرخ فاتح، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی عنوان و اعلام می‌کند که میزان بارش در کل کشور از ابتدای مهرماه ۹۳ تا پایان خرداد ۹۴، 5/188 میلی‌متر بوده که این میزان در مقایسه با میانگین بلندمدت ۱۸ درصد کاهش و نسبت به سال گذشته ۱۴ درصد کاهش نشان می‌دهد. آماری که به به گفته وی، روز به روز در حال پیشروی به سمت خشکسالی است و به مرحله هشدار رسیده به طوریکه زنگ‌های خطر به صدا درآمده است.

کاهش چشمگیر بارندگی در تهران و استان‌های جنوبی
     بر اساس اعلام سازمان هواشناسی کشور، یکی از شهرهایی که در سال‌ جاری دچار بحران بارش کم باران شده تهران است به طوریکه میزان بارندگی در پایتخت 3/226 میلیمتر بوده که این میزان در مقایسه با میانگین بلندمدت ۱۹درصد کاهش و نسبت به سال گذشته ۱۳درصد افزایش نشان می‌دهد. پس از تهران، هرمزگان و چند شهر جنوبی دیگر نیز جزء کم بارش‌ترین استان کشور نسبت به میانگین بلند مدت بوده‌اند به طوریکه از ابتدای مهرماه ۹۳ تا پایان خرداد ۹۴، استان هرمزگان با ۵۳درصد، بوشهر ۴۸درصد و البرز نیز با ۴۱درصد کاهش بارندگی، جزء کم بارش‌ترین استان‌ها نسبت به میانگین بلندمدت بوده‌اند. هرچند که بر اساس آمارها، گیلان و چند استان شمالی همچنان پر بارش‌ترین استان کشور نسبت به میانگین بلندمدت است به طوریکه در این مدت استان های گیلان با ۲۷درصد، آذربایجان شرقی ۲۲درصد و اردبیل با ۱۶درصد افزایش، در ردیف پربارش‌ترین استان‌ها نسبت به میانگین بلندمدت قرار گرفته‌اند. کاهش و افزایشی که بر شدت جبهه‌های هوایی گرد و غبار اثرگذارند تا جاییکه بر اساس میزان بارندگی‌ها، وزش بادهایی مملو از گرد و غبار شدت یا کاهش می‌یابد.

     در همین رابطه رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی اعلام کرده که هرمزگان علاوه بر بارش کم باران در دو ماه نخست سال، نسبت به سال گذشته نیز شاهد افت شدید بارندگی بوده است به طوریکه از ابتدای سال آبی جاری تا پایان خردادماه، در این استان ۶۵درصد کاهش بارش نزولات آسمانی ثبت شده است. پس از آن بوشهر با ۵۸درصد و ایلام با ۴۴درصد کاهش بارندگی جزء کم بارش‌ترین استان‌ها نسبت به مدت مشابه در سال گذشته قرار گرفته‌اند. این درحالی است که در این مدت خراسان رضوی پربارش‌ترین استان نسبت به سال گذشته بوده و با ۳۶درصد افزایش بارش نسبت به مدت مشابه در سال گذشته در ردیف استان‌های پر بارش قرار گرفته است. پس از خراسان رضوی، اردبیل با ۳۲درصد و آذربایجان شرقی نیز با۳۰درصد افزایش بارش جزء پربارش‌ترین استان‌ها قرار گرفته‌اند.

     به گفته فاتح، پیش‌بینی هواشناسی نشان می‌دهد علاوه بر آنکه در بسیاری از شهرهای کشور شاهد کاهش قابل توجهی از بارندگی‌ها هستیم، در دو ماه آینده نیز افت۲۰درصدی بارش در سواحل خزر دور از انتظار نیست و جبهه‌های مملو از گرد و غبار نیز قرار است به سواحل دریای خزر سرک بکشند. به طوریکه در تیر و مردادماه سال جاری نیز بارش در سواحل دریای خزر حدود ۱۰ تا ۲۰درصد نسبت به میانگین بلندمدت کاهش خواهد یافت. ضمن آنکه در دو ماه آینده بیشتر مناطق کشور بارش نرمالی خواهند داشت و تنها در بخش‌هایی از شرق کشور میزان بارش کمی از نرمال بارش‌ها بیشتر خواهد بود.

     رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی یادآور شد: البته باید توجه داشت که در تیر و مرداد میزان بارندگی در کل کشور به ویژه در بخش های شرقی بسیار کم است.

هشدار کمبود بارش تا پایان سال آبی در ۹ استان
     رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی همچنین اعلام کرده بر اساس پیش‌بینی‌ها برای وضعیت بارش در کل کشور، تا پایان سال آبی یعنی ابتدای مهرماه ۹۴ نشان می‌دهد که در ۹ استان به لحاظ بارندگی شرایط خوبی نداریم و کمبود بارش فعلی را تا پایان سال آبی خواهیم داشت.

     به طوریکه به گفته وی، بر این اساس استان‌های هرمزگان و بوشهر تا پایان سال آبی جاری یعنی ابتدای مهرماه ۹۴ قطعا ۵۰درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت خواهند داشت و ۷ استان دیگر یعنی استان‌های سیستان و بلوچستان، ایلام، فارس، خوزستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد و البرز تا پایان سال آبی جاری نیز حدود ۳۰درصد کاهش بارندگی خواهند داشت. این بدین معناست که بروز و شدت پدیده گرد و غبار به طور مداوم و حتی تکرار آن در طول یک روز نباید چندان دور از ذهن باشد و کشور در شرایطی قرار گرفته که از یک سو خشکسالی‌ها نمی‌گذارد صافی هوا به آسمانش سرک بکشد و از سویی دیگر فرونشست آب و بروز خشکسالی‌های منطقه‌ای سبب شده با وزش کوچک‌ترین بادی، گرد و غبار به آسمان کشور نفوذ کند.

سند مقابله با گرد و غبار در هاله‌ای از ابهام
     رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در حالی از تدوین سند مقابله با گرد و غبار تا پایان خرداد ماه امسال خبر داده که بر اساس پیش‌بینی سازمان هواشناسی، در هفته جاری وزش بادهایی با منشاء گرد و غبار فرا منطقه‌ای در سراسر کشور چندان دور از انتظار نیست و آسمان شمار قابل توجهی از شهرهای کشور قرار است مملو از گرد و غبارهای محلی در کنار فرا منطقه‌ای شود. از سویی دیگر، بخش قابل توجهی از خاک شهرهای کشور، رطوبت خود را از دست داده‌اند. مسئله مهمی که به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و صدور مجوزهای بی حد و اندازه از سوی مسئولان وقت محیط زیست در دولت‌های گذشته، بیش از پیش سبب تشدید بروز پدیده گرد و غبار در شهرها شده به طوریکه با وزش کوچک‌ترین بادی، خاک غلیظی به هوا برخواسته و با سختی به زمین می‌نشیند. مسئله‌ای که به گفته ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست، به این زودی‌ها نیز قابل رفع نیست و زمان‌بر است و بیش از هر زمان دیگری به عوامل برون مرزی ربط دارد، بیابان‌های کویت، عراق و صحرای وسیع عربستان. چراکه منابع برون مرزی بیشترین سهم را در تولید ریزگردها به خود اختصاص داده‌اند و بلای جان شهروندان شده است و بیش از هر زمان دیگری علاوه بر مشارکت‌های همه جانبه در داخل کشور، همکاری‌های فراملی را نیز می‌طلبد. حال باید منتظر باشیم و ببینیم آیا سند مقابله با گرد و غبار راه به جایی می‌برد یا ذرات گرد و غبار همچنان مهمان‌های ناخوانده آسمان شهرها باقی می‌مانند.

چکاوک ابراهیمی