چاقی، یک بیماری مزمن خطرناک است که علیرغم خطر جدی تهدید سلامت، پزشکان درمان دارویی را فقط در تعداد محدودی از افراد چاق توصیه می‌کنند. این مقاله که با مرور مطالعات مختلف به زبان انگلیسی در دسترس و منتشر شده در قالب مقاله‌های مروری و اصلی در وب‌سایت‌های گوگل اسکولار و پاپ‌مد با کلمات کلیدی دارو، چاقی و بزرگسالان نگاشته شده، به معرفی درمان‌های دارویی جدید در درمان چاقی می‌پردازد.

      در شماره گذشته، در موردبرخی داروهای علمی و تائید شده در درمان چاقی، از جمله داروهای تغییر دهنده هضم چربی مطالبی از نظر گذشت. در ادامه، به معرفی دیگر داروها خواهیم پرداخت.

داروهای سمپاتومیمتیک
       سیبوترامین با دوز 10 میلی‌گرم و هنگام صبح تجویز می‌شد که از طریق افزایش سیری، باعث کاهش وزن می‌شد. عارضه افزایش ضربان قلب ایجاد شده در اثر مصرف این دارو با هیچ‌یک از داروهای ضدپرفشاری خون، حتی بتابلاکرها، قابل کنترل نیست. به همین دلیل، به علت عارضه سکته قلبی و مغزی، به تازگی از بازار دارویی کنار گذاشته شد.

       فنترمین، در دوزهای 15، 30 و 5/37 میلی‌گرمی و یک بار در روز تجویز می‌شود. می‌توان آن را در دو دوز جداگانه تجویز کرد. بهتر است از دادن دوز آخر شب اجتناب شود. مطالعات نشان داده وقتی فنترمین به تنهایی مصرف شود، می‌تواند 8 تا 10 درصد کاهش وزن ایجاد کند که ظرف مدت 3 تا 6 ماه به پلاتو می‌رسد. متوسط کاهش وزن 8/6 کیلوگرم با مصرف فنترمین، در مقابل 8/2 کیلوگرم مصرف دارونما و در نهایت، کاهش وزن خالص 4 کیلوگرم در مطالعات با مصرف فنترمین دیده شده است. فنترمین و دی‌اتیل پروپیون جزو گروه IV آژانس دارویی آمریکا هستند، یعنی پتانسیل بسیار کمی برای سوء استفاده دارند. اما بنزفتامین و فن‌دیمترازین جزو گروه III دارویی هستند، یعنی پتانسیل کمی برای سوء استفاده دارند. فنترمین و دی‌اتیل پروپیون (25 و 75 میلی‌گرم) برای دوره کوتاه‌مدت کاهش وزن، کمتر از 12 هفته تجویز می‌شوند. عوارض جانبی فنترمین و دی‌اتیل پروپیون، شامل بی‌خوابی، افزایش ضربان قلب، خشکی دهان، تغییر چشایی، ترمور، سردرد، اسهال، یبوست، استفراغ و اضطراب هستند. عارضه افزایش فشار خون و ضربان قلب باعث محدودیت استفاده از آنها می‌شود. تجویز آنها در پرفشاری خون، بیماری قلبی‌عروقی، هیپرتیروئیدی و گلوکوم ممنوع است.

       تسوفنزین (Tesofensine)، با دوز 0/25 تا 0/5 میلی‌گرم در روز، یک مهارکننده جذب سروتونین، دوپامین و نورآدرنالین است که روی کاهش وزن اثر مثبتی دارد. این دارو با گیرنده‌های مونوآمین واکنشی ندارد. به دلیل مشاهده افزایش ضربان قلب با دوزهای بالای آن (1 میلی‌گرم)، دوزهای پایین‌تر آن در مطالعات بالینی در دست بررسی است و هنوز سازمان غذا و داروی آمریکا آنها را تائید نکرده است. متوسط کاهش وزن 11/2 کیلوگرم با مصرف تسوفنزین، در مقابل 2 کیلوگرم با مصرف دارونما ، و درنهایت، کاهش وزن خالص 9/2 کیلوگرمی در مطالعات با مصرف این دارو گزارش شده است.

داروهای ضددیابت
      متفورمین در دوزهای 500، 850 یا 1000 میلی‌گرمی در بازار عرضه می‌شود. به‌طور کلی، پاسخ‌های مطلوبی با دوزهای کمتر از 1500 میلی‌گرم در کاهش وزن دیده نمی‌شود. افزایش تدریجی دوز جهت کاهش علایم گوارشی توصیه می‌شود. فرم پیوسته‌رهش آن نیز وجود دارد. شایع‌ترین عوارض آن، علایم گوارشی و شامل، مزه فلزی در دهان، بی‌اشتهایی، دل درد و اسهال است. اسیدوز لاکتیک، عارضه ناشایعی در مصرف متفورمین است که میزان مورتالیتی بالایی نیز دارد. بنابراین، در شرایط پیش‌زمینه گسترش اسیدوز لاکتیک، مانند نارسایی کلیه تجویز نمی‌شود. متفورمین در کوتاه‌مدت می‌تواند باعث کاهش BMI و مقاومت به انسولین در افراد چاق شود، اما استفاده بالینی آن در درمان چاقی در بیماران غیردیابتی توصیه نشده است.

      آگونیست‌های Glucagon-like peptide-1، مانند اگزناتید و لیراگلوتید (Liraglutide) تزریقی نیز برای کاهش وزن تجویز می‌شوند. لیراگلوتید (با دوز 3 میلی‌گرم در روز)، در مطالعات بالینی کاهش وزن، موثر و ایمن بوده و به نظر می‌رسد گزینه مناسبی برای استفاده بالینی باشد. متوسط کاهش وزن 2/7 کیلوگرمی در مصرف لیراگلوتید، در مقابل 8/2 کیلوگرم مصرف دارونما و درنهایت، کاهش وزن خالص 4/4 کیلوگرمی در مطالعات گزارش شده است. اگزناتید نباید در نارسایی شدید کلیه (کلیرانس کراتینین، کمتر از 30 میلی‌لیتر در دقیقه) یا در مرحله نهایی نارسایی کلیه تجویز شود. در برخی موارد، پانکراتیت نکروزان یا هموراژیک در مصرف اگزناتید گزارش شده، اما به نظر می‌رسد مشابه بروز این عارضه در بیماران دیابتی باشد. در مطالعه‌ای، مصرف لیراگلوتاید در بیماران دیابتی، باعث بهبود کاهش وزن همراه با کاهش HbA1c و آنزیم‌های کبدی و بهبود پروفایل لیپید پس از 2 سال شده است.به‌نظر می‌رسد تجویز لیراگلوتاید در بیماران چاق دیابتی به جای درمان انسولین، می‌تواند بسیار مفید باشد.

داروهای ضدتشنج
      توپیرامات و زونیزامید توپیرامات و زونیزامید (Zonisamide) جزو داروهای ضد تشنج هستند که مدتی برای کاهش وزن در مطالعات بالینی استفاده شدند، اما به دلیل عوارض جانبی کنار گذاشته شدند. توپیرامات با تعدیل کاتکولآمین‌ها در مرکز سیری مغز باعث کاهش اشتها می‌شود. متوسط کاهش وزن 4/5 کیلوگرم در مصرف توپیرامات، در مقابل 1/7 کیلوگرم مصرف دارونما و در نهایت کاهش وزن خالص 2/8 کیلوگرم در مطالعات با مصرف توپیرامات گزارش شده است.

داروهای ضدافسردگی
      بوپروپیون و فلوکستین که جزو داروهای ضدافسردگی هستند، مدتی در مطالعات بالینی برای کاهش وزن استفاده شدند، اما به دلیل داده‌های کمی که در مورد تاثیر آنها وجود دارد، چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. متوسط کاهش وزن 6 کیلوگرم در مصرف بوپروپیون، در مقابل 2/8 کیلوگرم با مصرف دارونما و درنهایت، کاهش وزن خالص 2/3 کیلوگرمی گزارش شده است. متوسط کاهش وزن 3/4 کیلوگرم در هفته‌های 8 تا 16، 5/1 کیلوگرم در هفته‌های 14 تا 30 و 5/8 کیلوگرم در هفته 52 با مصرف فلوکستین گزارش شده است. شایع‌ترین عوارض مصرف فلوکستین، بی‌خوابی، ترمور و تعریق هستند.

      ادامه معرفی داروهای ضدچاقی در شماره آینده از نظر خواهد گذشت.

اکرم پورشمس
استاد، پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد، دانشگاه علوم پزشکی تهران