ماده 616 قانون مجازات اسلامی در سال 75 مصوب شد. در ابتدا در بخشی به عنوان مجازات‌های تکمیلی به مجموعه قوانین مجازات اسلامی اضافه شد، که در ماده 22 موضوع مجازات جایگزین را مصرح می‌کرد. اما در اردیبهشت سال 1392 با بازنگری این قانون، ماده 22 حذف و به جای آن ماده 37 جایگزین شد. در ماده 37 آمده است: «درصورت وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف، دادگاه می‌تواند مجازات تعزیری را به نحوی که به حال متهم مناسب‌تر باشد به شرح ذیل تقلیل دهد یا تبدیل کند: الف- تقلیل حبس به میزان یک تا سه درجه ب- تبدیل مصادره اموال به جزای نقدی درجه یک تا چهار پ- تبدیل انفصال دائم به انفصال موقت به میزان پنج تا 15 سال ت- تقلیل سایر مجازات‌های تعزیری به میزان یک یا دو درجه از همان نوع یا انواع دیگر». به عبارتی در ماده 37 قانون مجازات اسلامی جدید قضات مجازات حبس را به جزای نقدی تبدیل کنند و مجازات حبس را نیز نمی‌توانند به بیش از یک سوم تقلیل دهند.

     برای توضیح آنچه این روزها در مجلس در حال پیگیری است باید گفت که در رابطه با بحث جایگزینی مجازات‌ها که این روزها با موضوع جایگزینی حبس برای پزشکان شاهد آن هستیم، باید به این موضوع اشاره کرد که هر مجازاتی را که برای جایگزینی مجازات دیگری در نظر می‌گیریم، باید میزان اثر گذاری نیز مورد توجه قرار گیرد. مجازات‌های جایگزین حبس بیشتر به محرومیت‌های اجتماعی اشاره دارد و به طور قطع مجازات جایگزین اثر حبس را در متهم ندارد و لذا نمی‌تواند تاثیر زیادی در کاهش جرم داشته باشد.

     درباره آخرین بررسی‌های لایحه مجازات جایگزین حبس در کمیسیون قضایی و حقوقی نیز به این موضوع توجه داشته‌ایم و در مجازات جایگزین حبس تلاش کردیم تا بخشی از مجازات‌ها را جایگزین حبس کنیم، بدان معنا که مجازات حبس به مجازات جزای نقدی یا شلاق تقلیل پیدا کند. البته ما در این زمینه ابعاد مختلف را در نظر گرفته‌ایم و آنچه که در کمیسیون قضایی وحقوقی مجلس به تصویب رسیده به قضات اجازه داده تا مجازات جایگزین حبس را نیز بتوانند درنظر بگیرند که البته در این قانون همه قضات مکلف به درنظر گرفتن مجازات جایگزین حبس نیستند و قانون به قضات اجازه داده تا در صورت تشخیص، مجازات جایگزین حبس را در نظر بگیرد. البته باردیگر باید بر این موضوع تاکید داشت درنظر گرفتن مجازات جایگزین، اثر حبس را در متهم ندارد و لذا نمی‌تواند تاثیر زیادی در کاهش جرم داشته باشد. در لایحه مجازات جایگزین حبس پیش‌بینی شده که متهم به جای آنکه مجازات حبس را تحمل کند در خارج از شهر محل زندگی خود به فعالیتش ادامه دهد که البته خیلی از این مجازات‌ها بازدارنده نیست زیرا زمانی که فردی برای چندمین بار مرتکب سرقت شده است مجازات جایگزین حبس تاثیری در جلوگیری از تخلف وی ندارد. واقعیت آن است به جای آنکه به دنبال اجرای مجازات جایگزین حبس باشیم لازم است بستر جرم را از بین ببریم. باید اقدامی را در نظر بگیریم که متهم به حدی نرسد تا مرتکب جرم شود زیرا در این صورت مجازات جایگزین حبس اثرپذیری چندانی ندارد و حتی می‌توان گفت که این مجازات جایگزین نه‌تنها اثربازدارندگی بر متخلفان ندارد بلکه نگرانی از انجام تخلف و انجام آن را نیز از بین می‌برد. به نظر می‌رسد در بحث مجازات‌های جایگزین باید بحث پیشگیری را مدنظر قرار دهیم تا بتوانیم از ارتکاب جرم در کشور جلوگیری کرد.

     بررسی نقاط ضعف طرح راه‌اندازی کلینیک‌های سلامت ازسوی وزارت بهداشت

محمدعلی اسفنانی