گفت‌وگوی اختصاصی دیپلمات باسابقه ایرانی و مشاور رئیس دولت اصلاحات با «سپید»
تحریم‌ها اقتصاد وارداتی را در کشور حاکم کرد
بچه زمان قبل از انقلاب، اما یکی از افتخارآمیزان زمان انقلاب است. از دوران دبیرستان پیش‌فرض‌ها و ذهنیت‌های انقلابی داشته تا جایی که به گفته خود حتی رشته تحصیلی‌اش را با تفکرات سیاسی انتخاب می‌کند. نامش را می‌توان به عنوان بزرگ‌ترین داروساز سیاسی کشور خطاب کرد. داروساز است، اما به گفته خود، از اول انقلاب تا به حال کار سیاسی کرده و کمتر در حیطه دارویی صاحب‌نظر بوده است. از اول انقلاب تا به حال در پست‌های مختلف سیاسی نقش‌آفرینی کرده است. از ابتدا با شهیدرجایی در زمان نخست وزیری شروع به کار کرد؛ وزارت خارجه، وزارت کشور، مجددا فعالیت در وزارت خارجه. مقطعی هم مشاور رئیس دولت اصلاحات بود، اما به گفته خود: «هیچ زمان علاقه به رشته تخصصی خودم را از دست ندادم.»
سیدمحمد صدر دیپلمات باسابقه ایرانی، مشاور ارشد محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه است. او دکترای داروسازی از دانشگاه تهران را دارد و فرزند آیت‌الله سیدرضا صدر و برادرزاده سیدموسی صدر و پدرزن سید یاسر خمینی است. او در زمان دولت رجایی وارد وزارت امور خارجه و مدیرکل امور اروپا-آمریکایی وزارت خارجه شد. در دولت اصلاحات معاون عربی–آفریقایی وزارت‌خارجه شد که به همراه محسن امین‌زاده دو مدیر ارشد وزارت خارجه در دولت اصلاحات بودند.
صدر در گفتگوی اختصاصی با «سپید» از خاطرات و فعالیت‌هایی که در این چند سال داشته است، می‌گوید.
مسیر زندگی، چطور شما را به سمت رشته داروسازی سوق داد؟
من در دبیرستان علوی تهران درس می‌خواندم. دو سال آخر تحصیل مدیری به نام آقای روزبه داشتیم که از بزرگان بود. استاد فیزیک ما بود و در عین حال از مومنان درجه یک به حساب می‌آمد. ما در رشته طبیعی درس می‌خواندیم و سال آخر به ما توصیه کرد: «من معتقدم که شما رشته پزشکی را انتخاب نکنید و رشته داروسازی را تجربه کنید. به این علت که ما پزشک مسلمان به اندازه کافی داریم، اما داروسازی مملکت دست یهودیان (صهیونیسم) است.» ایده‌ای درست بود که شرکت‌های دارویی زمان شاه عمدتا شرکت‌های چند ملیتی وابسته به صهیونیسم‌ها و در داخل یهودی‌ها بود. این بود که در ابتدا حتی انتخاب رشته من سیاسی و به خاطر مسائل سیاسی زمان بود. بعد از ورود به دانشکده داروسازی دانشگاه تهران -که یکی از مکان‌هایی است که همچنان به آن عشق می‌ورزم و دوست دارم- متوجه شدیم که نه تنها داروسازی مملکت دست صهیونیسم‌هاست، بلکه کل مملکت در دستان آنهاست که باید فکر دیگری کرد و در ادامه بحث انقلاب پیش آمد.
ارتباط شما با داروسازی تنها به تحصیل در این رشته مربوط می‌شود یا در این زمینه نیز کارهایی انجام داده‌اید؟
من در هیچ زمان به صورت جدی ارتباط خود را با رشته مورد علاقه‌ام که داروسازی است، قطع نکردم و به همین دلیل هم در یک مقطع تاریخی با دانشکده‌های دانشگاه داروسازی و با داروخانه 13 آبان همکاری داشتم. مدیر داروخانه دکتر امینی نیز بودم. در یک مقطعی عضو هیئت مدیره شرکت سهامی دارویی کشور بودم. اما از همه این کارها مهمتر که خوشبختانه هنوز نیز ادامه دارد، اقدام به انتشار نشریه دارویی «رازی» بود. سال 1368 با کمک تعدادی از دوستان از جمله دکتر سیامک‌نژاد و دکتر باقری این نشریه را منتشر کردیم و الان بیست و ششمین سال انتشار خود را می‌گذراند. این از افتخاراتی است که دارم و فکر می‌کنم آن مسئولیتی که در ارتباط با رشته تحصیلی خودم که داروسازی است و باید انجام می‌دادم، در اینجا به انجام رساندم.
در نشریه رازی چه اهدافی را دنبال می‌کنید؟
این نشریه همان‌طور که آخرش نوشتم، علمی اجتماعی است که عمدتا مخاطبان نشریه را از نظر علمی تغذیه می‌کنیم. در واقع قصد داریم فاصله گرفتن آنها از دانشگاه‌ها و فارغ‌التحصیل شدنشان باعث نشود از مسائل علمی داروسازی که روز به روز در حال پیشرفت است، دور بمانند. بعد اجتماعی نیز دارد که مسائل مربوط به مشکلات داروخانه‌ها، کارخانجات و تمام مسائل مربوط به دارو از ابعاد مختلف اقتصادی، صنعتی، تولیدی و توزیعی در این نشریه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
آیا آن اهدافی را که اول انقلاب دنبال می‌کردید و آن قطع وابستگی ارتباط دارویی کشور با خارج از کشور بود، محقق شد؟
بله. تمامی شرکت‌های خارجی به لطف انقلاب مصادره شد. صاحبان اصلی که صهیونیسم‌ها بودند، رفتند و شرکت‌ها به دست افراد مسلمان افتاد. مهمتر از همه اینکه در آن مقطع تاریخی اجرای طرح ژنریک مطرح شد. اجرای طرح ژنریک مخصوصا در زمان جنگ باعث خدمات بسیار بزرگی به مملکت شد. در آن زمان خیلی جدی با محدودیت ارزی مواجه بودیم. صادرات نفتی با مشکل روبرو بود. درآمد ارزی کشور بسیار پایین بود و در نتیجه کمبود دارو خیلی جدی بود. طرح ژنریک باعث شد که دارو از بعد تجاری خارج شده و وارد بعد علمی شود و طبیعتا، هم هزینه‌ها پایین آمد و هم دسترسی بیماران در هشت سال دوران جنگ به دارو بیشتر شد. اگر این طرح ایجاد نشده بود، مشکلات جدی در زمان جنگ در حوزه دارویی به‌وجود می‌آمد. تعدادی دیگر از شرکت‌ها به بخش خصوصی واگذار شد و کارخانه‌ها نیز با پیشرفت‌هایی که ظرف این 30 سال داشتند، اکنون داروی مورد نیاز کشور را تامین می‌کنند.
به نظر شما جایگاه داروسازی ایران در نظام سلامت به خوبی دیده شده است؟
به آن صورت که باید نه. رشته داروسازی رشته بسیار سختی از لحاظ علمی است. داروسازی تلفیق پزشکی، ریاضی و شیمی است که هر کدام خصوصیاتی دارند. یک داروساز باید این سه رشته را خوب درک کند و بفهمد تا فارغ‌التحصیل داروسازی شود. اگر هم بخواهد وارد مقطع PhD و مسائل دیگر شود که بحثی جدا دارد. داروسازان در واقع دوران سختی را در داروسازی از لحاظ علمی می‌گذرانند، اما وقتی که فارغ‌التحصیل می‌شوند، موقیعتی که باید و شاید برای آنها در نظر گرفته نمی‌شود. نشریات تخصصی باید این هدف را سرلوحه کار خود قرار دهند که موقعیت داروسازی در کشور به جایگاه اصلی خود برسد. البته الان با رشته‌های تخصصی خصوصا داروسازی بالینی که با زحمت دوستانی چون دکتر غلامی و غیره ایجاد شده، موقعیت علمی داروسازان حداقل در بیمارستان‌ها افزایش می‌یابد، اما هنوز آنطور که باید و شاید جایگاه اجتماعی خوبی پیدا نکردند. با زحماتی که همکاران ما در بخش‌های مختلف و انجمن داروسازی می‌کشند، امید است که روز به روز بهتر شود.
در زمان اصلاحات شما در وزارت خارجه مشغول خدمت بودید. فکر می‌کنید داروسازی از آن زمان تا اکنون چه تغییراتی کرده است؟در واقع بگویید در زمان هشت ساله آقای احمدی‌نژاد و تحریم‌های موجود، چه تاثیراتی در حیطه داروسازی به وجود آمد؟
تحریم‌هایی که در دوران آقای احمدی‌نژاد بود به کل اقتصاد، تولید و صنعت مملکت ضربه زد. باعث شد که اقتصاد وارداتی در کشور حاکم شود. آن هم واردات از کشورهای خاصی چون چین که از لحاظ کیفیت کالاها نیز خیلی مناسب نبود. بنابراین داروسازی نیز از مشکلی که در دوران هشت ساله تحریم وجود داشت، مصون نماند. کارخانه‌های دارویی ما مشکلاتی از قبل داشت که در زمان تحریم بیشتر شد. البته با اینکه سازمان ملل گفت دارو و غذا در لیست تحریم‌ها قرار ندارد، اما به دلیل بهانه‌هایی چون مصرف دوگانه کالاها یا مبادلات بانکی خصوصا بعد از قطع همکاری با ایران، در واردات مواد اولیه و سایر مسائل مشکلاتی به وجود آمد. امید است که با توافقات کنونی و متن برجام که امضا شده، نقاط ضعف بسیار بزرگ اقتصاد دوران آقای احمدی‌نژاد برطرف شود.
بزرگ‌ترین اتفاق و قدمی که در زمان اصلاحات در حوزه داروسازی برداشته شد، از چه می‌توانید یاد کنید؟
حقیقتا من همان‌طور که گفتم در زمان اصلاحات در وزارت خارجه بودم و از بحث دارویی اطلاعی ندارم. هر زمان که از من سوال می‌پرسند که رشته تحصیلی‌ام چیست به شوخی می‌گویم «داروسازی سیاسی». چون عمده فعالیت و کاری که داشتم در بخش سیاسی بوده است. این سوال را باید از دوستان دیگری که در آن زمان در بخش دارویی بودند، بپرسید.
پدیده مظفری
رونمایی از کتاب انقلاب و دیپلماسی
فروردین ماه سال جاری از کتاب «انقلاب و دیپلماسی در خاطرات سیدمحمد صدر» با حضور محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه رونمایی شد. کتاب «انقلاب و دیپلماسی در خاطرات سیدمحمد صدر» خاطرات سید محمد صدر دیپلمات باسابقه ایرانی است. در این کتاب که در هفت فصل تدوین شده، به پیشینه خانوادگی محمد صدر، تحصیلات او در رشته داروسازی در دانشگاه تهران، نحوه مبارزات او در انقلاب اسلامی، حضور صدر در عرصه سیاسی و در کنار شهید رجایی و مسئولیت‌هایی که او در وزارت امورخارجه برعهده گرفت، پرداخته شده است.